بانک و صنعت، به بیان دیگر روش هزینه یابی بر مبنای فعالیت را میتوان برای شناسایی و حذف فعالیت هایی به کار برد که هزینه محصول را بالا می برند بدون آنکه ارزش افزوده ای برای محصول ایجاد کنند. هزینه اضافه شده و بدون ارزش، هزینه آن گروه از فعالیت هایی است که می توان آنرا حذف کرد بدون اینکه کاهشی در کیفیت محصول و عملکرد یا ارزش آن رخ دهد. بدین ترتیب، بکار گیری روش هزینه یابی بر مبتنی فعالیت میتواند به کاهش هزینه ها از طریق حذف فعالیت های اضافی و غیر سودمند و یافتن راههای جدید و اقتصادی برای انجام فعالیت های با ارزش و اثر بخش بیانجامد. کاهش در هزینه ها نیازمند تشریک مساعـی مدیران، کارکنان تولید و فروش، حسابداران، مهندسان و سایر دست اندر کاران مربوط، به منظور بررسی کامل و شناخت فعالیت هایی است که یک محصول مصرف می کند.
سیستم هزینه یابی بر مبنای فعالیت، از لحاظ مفهومی ردیابی هزینه های مستقیم، نظیر مواد مستقیم و دستمزد مستقیم را بهبود نمی بخشد، بلکه دقت در تخصیص هزینه های غیر مستقیم، یعنی هزینه های سربار را که مستقیماً قابل ردیــابی با محصول نیست اما قـــابل ردیابی با فعالیت ها است، را افــزایش می دهد. بدین ترتیب، روش هزینه یابی مبتنی بر فعالیت باعث شده است که حسابداران صنعتی بسیاری از هزینه ها را که تاکنون غیر قابل ردیابی می دانستند، اکنون قابل ردیابی با فعالیتها بدانند.
برخلاف هزینه مواد مستقیم و دستمزد مستقیم، که می توان آنها را مستقیما ً با یک محصول ردیابی کرد، هزینه های سربار یا هزینه های غیر مستقیم ، قابل ردیابی با یک محصول نیستند و باید به محصولها تخصیص داده شوند. از طرفی، تخصیص هزینه به هر شکل و ترتیب که انجام گیرد، تا حدودی اختیاری است. اما واقعیت اینست که در پاره ای اوقات، درجه اختیاری بودن تخصیص هزینه ها چنان زیاد است که اتکا به نتایج به دست آمده ممکن است باعث گمراهی و تصمیمگیری نابجا شود. بکارگیری روش هزینه یابی مبتنی بر فعالیت، دقت در تخصیص هزینه ها و قابلیت اتکای نتایج به دست آمده را به منظور قضاوت و تصمیمگیری، افزایش می دهد .
نحوه عمل سیستم سنتی هزینه یابی بر مبنای حجم
در سیستم سنتی هزینه یابی بر مبنای حجم، بهای تمام شده هر محصول عبارت است از مجموع هزینه های مواد مستقیم، کار مستقیم و سربار ساخت تخصیص یافته، هزینه سربار ساخت نیز با استفاده از نرخ سربار از پیش تعیین شده و مبنایی نظیر ساعت های کار مستقیم محاسبه و تخصیص می یابد. برای محاسبه نرخ سربار، جمع سربار ساخت بودجه شده بر جمع ساعت های کار مستقیم بودجه شده (یا هر مبنای دیگر نظیر ساعت های کار ماشین) تقسیم می شود.
در آن دسته از واحد های انتفاعی که قیمت محصولات خود را بر اساس افزودن درصدی به جمع بهای تمام شده تعیین می کنند، پیروی از سیستم سنتی هزینه یابی می تواند موجب بروز مشکلاتی از لحاظ توان جلب مشتریان و رقابت در بازارهای عمده بشود. زیرا بهای تمام شده ای که در این سیستم محاسبه می شود لزوماً معرف هزینه منابعی که در فعالیت های مربوط به تولید محصول مورد نظر مصرف شده نمی باشد.
نحوه عملیاتی سیستم هزینه یابی بر مبنای فعالیت
روشهای بکار گرفته شده در این سیستم، دو مرحله ای است که منتج به تخصیص هزینه سربار به محصولات یا خدمات تولیدی می شود. در مرحله اول، فعالیت های عمده شناسایی و به تناسب منابعی که در هر فعالیت مصرف می شود، هزینه سربار ساخت به آن فعالیت ها تخصیص می یابد. سربار ساخت تخصیص یافته به هر فعالیت با عنوان (هزینه انباشته فعالیت) شناسایی می شود.
کوتاه سخن اینکه، سیستم های سنتی هزینه یابی به این دلیل که نمی توانند هزینه های سربار فعالیت های نامرتبط با حجم را ردیابی کنند و این موضوع مانع از کوششهای لازم برای کاهش هزینه ها شده است، مورد تردید واقع شده است. از طرف دیگر حذف تخصیصهای تحریف شده هزینه ها با استفاده از سیستم هزینه یابی مبتنی بر فعالیت، کیفیت اطلاعات را بهبود می بخشد و مدیریت را در انجام ارزیابی های بهتر از سودآوری کمک میکند. بنابر این شرکتهایی که هزینه سربار بالا دارند، محصولات متنوع با ویژگی های گوناگون تولید می کنند و تولید محصولات آنها پیچیدگی های خاص دارد، به احتمال زیاد از بکارگیری سیستم هزینه یابی مبتنی بر فعالیت بیش از سایرین بهره مند می شوند.
مریم عبدا... زاده مدیر مالی و عضو انجمن حسابداران خبره ایران
