بانک و صنعت، آقای زنگنه، وزیر نفت درسخنان اخیرشان اشاره داشتند که "شرکت های بیمه در ایران بدون ارزیابی و بررسی مشکلات تأسیسات نفت، آنان را تحت پوشش بیمه قرار می دهند، درحالی که در دنیا بدون ارزیابی و آنالیز ریسک چنین اقدامی صورت نمی گیرد."
با توجه به اهمیت بیمه های انرژی و در راستای تأیید صحبت ایشان، چهار عامل اساسی حائز اهمیت در این حوزه را باید مد نظر قرار دهیم، این چهار عامل شامل؛ پیچیدگی تکنیکی ریسک های فیزیکی در صنایع انرژی هیدروکربوری( نفت، گاز، پتروشیمی)، تجمع وسیع سرمایه های در معرض خطر در یک محل، برخورداری از پتانسیل بالای حادثه پذیری به لحاظ ماهیت ریسک و نابسامانی های اقتصادی ناشی از حوادث در صنایع انرژی(هیدروکربوری) است.
با نگاهی به آمارهای ارائه شده در ارتباط با آثار و نتایج حوادث و ابعاد فاجعه آمیز خسارت در صنایع هیدروکربوری( نفت، گاز، پتروشیمی) در جهان در نیم قرن اخیر، در می یابیم علیرغم به خدمت گرفتن آخرین دستاوردهای تکنولوژی در حوزه های مختلف نظیر اکتشاف، تولید، توزیع و همچنین بکارگیری متدهای جدید ایمنی و پیشگیری از وقوع حوادث و مدیریت ریسک همچنان احتمال وقوع خسارت با ابعاد وسیع بالا بوده و در کنار آن ها وقوع حوادث طبیعی مزید بر علل قبلی به عمق فجایع و حجم خسارت می افزاید که این عوامل بیش از پیش اهمیت بیمه های انرژی را برای صنعت مذکور شفاف می سازد.
با طرح این سؤال که چرا باید صنایع نفت و گاز و پتروشیمی با ارزیابی های دقیق تحت پوشش بیمه قرار گیرند، به بررسی چهار موضوع می پردازیم:
1-پیچیدگی طبیعت تکنیکی ریسک های فیزیکی در صنایع نفت،گاز و پتروشیمی:
از آنجائیکه تغییرات سریع تکنولوژی سخت افزاری در این صنعت و امکان استفاده از آن ها و مخاطراتی که در جریان اجرای فرآیندها ممکن است منجر به وقوع حادثه شوند تنوع بسیار دارد به همین جهت لازم است هم زمان با افزایش سطح دانش فنی، با نگرش وسیع تری خطرات ارزیابی شوند، در این راستا انجام موارد ذیل ضروری است:
الف- شناسایی دارایی هایی که بالقوه در معرض خطر هستند و به کارگیری مکانیزم های پیشگیری از احتمال وقوع خسارت برای آن ها. این دارایی ها شامل ماشین آلات، دستگاه های تولیدی و توزیع یا تسهیل کننده انرژی و تجهیزات جانبی آن ها است.
ب- شناخت موقعیت مکانی و جغرافیایی ریسک به لحاظ بررسی احتمال وقوع حوادث طبیعی مانند: سیل، زلزله و غیره.
ج- طبقه بندی خطرات عمده با توجه به احتمال حادثه پذیری دارایی ها و سوابق خسارت های مشابه در سنوات گذشته.
د- تعیین ارزش خسارتی دارایی ها به منظور جایگزینی به هنگام آن ها پس از وقوع حادثه.
ه- محاسبه حداکثر خسارت احتمالی.
2-تجمع سرمایه های بالای در معرض خطر در یک محل:
به دلیل ماهیت فرآیند استخراج، تولید و توزیع مواد هیدروکربوری که موجب شده مبالغ زیاد سرمایه در یک مکان متمرکز باشد، جبران خسارت سرمایه های که به طور مرتب در جریان فعالیت های مختلف تولید قرار دارند دائماً در معرض خطرات طبقه بندی شده و یا غیرقابل پیش بینی قرار می گیرند. در اثر وقوع آن ها و علیرغم همه تمهیدات بکار گرفته شده به منظور پیشگیری یا کنترل حوادث، بعضاً خسارت غیرقابل جبران ایجاد می شود.
3-برخورداری از پتانسیل بالای حادثه پذیری به لحاظ ماهیت ریسک:
در ریسک های انرژی به علت تجمع جریان های گرمایشی، حرارتی، فشاری و تبخیری و همچنین درگیر شدن مواد با قابلیت های بالای اشتغال پذیری در فرآیندهای مختلف، پتانسیل بالقوه احتمال وقوع خطرات افزایش می یابد و به هر میزان که سیستم های ایمنی و پیشگیری خطرات و کنترل حوادث بهینه تر شوند، ضریب احتمال حادثه پذیری کاهش می یابد، لیکن به طور یقین در هیچ موقعیتی این احتمال به صفر نمی رسد.
4-نابسامانی های اقتصادی به دلیل وقوع حوادث در صنایع هیدروکربوری:
به طورکلی خساراتی که در اثر وقوع حوادث، منجر به زیان می شوند عبارتند از:
- خسارات مالی و جانی.
- خسارات مالی شامل خسارت های مستقیم و غیرمستقیم می باشد:
-خسارات مستقیم خسارتی است که مستقیماً یک حادثه، منجر به زیان مالی به اموال و تأسیسات می شود.
-خسارات غیرمستقیم شامل خساراتی است که موجب توقف فرآیند تولید می شود.
خسارات جانی: خساراتی که به نیروی متخصص و مجرب در جریان انجام کار وارد می آید، نظیر فوت، نقص عضو و ازکارافتادگی که جبران این خسارات در هزینه های جانبی واحد صنعتی لحاظ می شود.
سابقه فعالیت شرکت های بیمه در حوزه بیمه های انرژی در چند دهه اخیر بیانگر این مطلب است که شرکت های بیمه داخلی با درایت و نقش سازنده خود در حمایت از صنایع هیدروکربوری مرحله جدیدی از فعالیت های بیمه ای خود در این بخش را آغاز کرده اند و با پتانسیل های موجود که درنتیجه راهبری عملیات بیمه ای ازجمله ارزیابی ریسک، تعیین نرخ و شرایط، ارزیابی خسارت توسط شرکت های ارزیاب خسارت به دستاوردهای قابل توجهی دست یافته اند.
با کمک ظرفیت های نسبی داخلی به وجود آمده در داخل کشور عملیات بیمه گری موفق و کارآمد که قادر به تأمین هزینه پرمخاطره فعالیت های نفت، گاز و پتروشیمی باکیفیت مناسب باشد تا حدودی فراهم شده است، ضمن اینکه شرکت های بیمه به این یقین رسیده اند که فرآیندهای اجرائی ناکارآمد گذشته خود را بایستی اصلاح کنند.
با توجه به تجربیات دو دهه گذشته درحوزه بیمه های نفت، گاز و پتروشیمی، واقعیت امر این است که سخنان آقای زنگنه، وزیر نفت قابل انکار نبوده و تأمل برانگیز است. اگر همکاران ما در حوزه بیمه های نفت و انرژی به یاد داشته باشند، بعد از جنگ تحمیلی و آغاز دوران سازندگی، اراده دولت مردان بر بازسازی و ترمیم و همچنین تأسیس و توسعه پالایشگاه ها و پتروشیمی های کشور و انتقال ریسک به شرکت های بیمه داخل بود. اما شاهد آن بودیم که شرکت های بیمه داخلی به منظور حفاظت از دارایی های داخل کشور و با عنایت به پایین بودن ظرفیت پائین نگهداری ریسک های انرژی و بالا بودن سرمایه پالایشگاه ها و پتروشیمی ها و همچنین پرخطر بودن ریسک های نفت، گاز و پتروشیمی به دلیل ماهیت و نوع ریسک، به ناچار مجبور به انتقال ریسک به شرکت های بیمه اتکایی دنیا و مشارکت با آنان در پذیرش ریسک ها می شدند. شرکت های بیمه اتکایی خارجی قبل از پذیرش ریسک و یا هم زمان با اعلام نرخ و شرایط، نسبت به انجام بازدیدهای میدانی و ارزیابی ریسک بر اساس پروسیجرهای (Procedures) اصول فنی بیمه بین المللی اقدام می کردند و در طی بازدیدهای میدانی و جمع آوری اطلاعات، اسناد و مدارک و ارزیابی های به عمل آمده، کامنت ها و توصیه های ایمنی فنی بر اساس اصول بیمه گری بین المللی به بیمه گذاران ارائه می کردند . با این روش ریسک های نفت، گاز و پتروشیمی را که از مخاطره آمیزترین ریسک ها به دلیل ماهیت ریسک در بخش بیمه های هیدروکربوری محسوب می شود با مدیریت مناسب ریسک تحت پوشش بیمه قرار می گرفت و با این مدل ارزیابی ریسک مخاطرات را به حداقل می رساند.
با یک بررسی عادلانه بر اساس آمارهای منتشره در سالنامه های آماری بیمه مرکزی ج.ا.ا در دهه های هفتاد و هشتاد شاهد آن هستیم که ضریب خسارت در رشته های نفت، گاز و پتروشیمی نسبت به سایر رشته های بیمه ای اموال به حداقل رسیده بود، ضمن اینکه از یک پوشش اتکایی قوی نیز برخوردار بودیم.
بدین ترتیب اگر حادثه ای در صنایع نفت، گاز و پتروشیمی اتفاق می افتاد خسارت واقع شده به سهولت از سوی بیمه گران اتکایی جبران می گشت، ضمن اینکه دستورالعمل ها و توصیه های ایمنی که توسط کارشناسان بیمه گران اتکایی به بیمه گذاران نفت، گاز و پتروشیمی اعلام می شد مورد استقبال آنان قرار می گرفت و از طرفی نرخ و شرایط اعلامی توسط بیمه گران اتکایی بین المللی از یک مدل خاص استاندارد جهانی برخوردار بود و اجرای دستورالعمل ها و توصیه های ایمنی توسط بیمه گذاران نفت، گاز و پتروشیمی داخل کشور منجر به تعدیل نرخ ها و سهولت شرایط و حذف محدودیت ها می گردید.
اما از یک طرف درچند سال اخیر با خروج بیمه گران اتکایی از کشور و شروع تحریم های ناعادلانه و قطع همکاری کارشناسان بین المللی، فراهم نبودن امکان بازدیدهای میدانی توسط آنها و از طرفی کم اهمیت شدن بررسی ، بازرسی فنی و سایر فعالیت های ارزیابی ریسک از سوی شرکت های بیمه داخلی و همچنین اشتهای قبول ریسک های مخاطره آمیز مخصوصاً در حوزه نفت، گاز و پتروشیمی، باید شرکت های بیمه داخلی را نگران کند، که متأسفانه یا خوشبختانه این نگرانی از طرف بیمه گذاران حوزه نفت، گاز و پتروشیمی به شرکت های بیمه گوشزد می شود.
لذا به دلیل وجود شرایط تحریمی، ضروری است شرکت های بیمه داخلی با کسب الگوی مناسب از بیمه گران بزرگ بین المللی در حوزه نفت، گاز، پتروشیمی، پروسیجر های بین المللی ارزیابی ریسک در این حوزه را الگو قرار داده و این نوع ریسک ها را با ملاحظات خاص بین المللی و اجرای دقیق دستورالعمل ها و توصیه های مربوطه پوشش دهند.
سید کاظم ملکوتی؛ معاون فنی بیمه تجارت نو
