به گزارش پایگاه تحلیلی خبری بانک و صنعت به نقل از روابط عمومی بانک قرض‌الحسنه مهر ایران، شفافیت در مباحث مالی و همچنین مدیریتی، تعاریف مختلفی دارد، اما تقریباً در تمامی این تعاریف گوناگون، یک مفهوم مشترک وجود دارد؛ میزان دسترسی ذی‌نفعان به اطلاعات یک مجموعه این مجموعه می‌تواند یک شرکت کوچک، یک کارخانه بزرگ یا یکی از انواع نهادهای مالی مانند بانک‌ها باشد.
ذی‌نفعان نظام بانکی سه دسته ناظران، سپرده‌گذاران و سهامداران هستند. شفافیت، به ناظران این امکان را می‌دهد تا با شناسایی علائم هشداردهنده، مانع بروز بحران‌های بانکی شوند. سپرده‌گذاران از شفافیت، برای انتخاب بانک دارای ویژگی‌های مد نظر خود و کسب بیشترین منفعت از سپرده‌هایشان استفاده می‌کنند. سهامداران نیز با کمک شفافیت است که برای سرمایه‌گذاری در یک بانک، تصمیم‌گیری می‌کنند. با برقراری شفافیت در نظام بانکی، سپرده‌گذاران و سهامداران نسبت به پیامدهای تصمیم‌گیری‌های خود آگاهی کافی خواهند داشت و این امر، اختلافات بین این دو گروه و نظام بانکی را به حداقل می‌رساند.
اطلاعات مالی شفاف، علاوه بر آثار مستقیم اقتصادی، شیوه‌های مدیریتی و مدیران بانکی را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. ارتقای سطح پاسخگویی مدیران، یکی از اهداف و آثار شفافیت است. بدون شفافیت، نحوه پاسخگویی مدیران تقریباً غیرممکن و دارای ابهامات زیادی خواد بود. از سوی دیگر، در صورت فقدان شفافیت، نمی‌توان اطلاع دقیقی از ریسک‌های بانکی به‌دست آورد.
اهمیت شفافیت در نظام بانکی ایران
نظام مالی ایران یک نظام بانکمحور است یعنی، تأمین مالی در اقتصاد ما بیشتر از طریق بانک‌ها انجام می‌شود تا بازار سرمایه. به همین دلیل است که موضوع شفافیت، بیش از پیش در نظام بانکی ایران اهمیت پیدا می‌کند.
زمان زیادی از بحرانی که برخی مؤسسات مالی و اعتباری به‌عنوان بخشی از اجزای این نظام به‌وجود آورده‌اند نمی‌گذرد. بحرانی که شاید بتوان یکی از دلایل آغاز آن را فقدان شفافیت دانست. شفافیتی که با کمک آن می‌توان مسائل مؤسسات مالی، بانک‌ها و سایر اجزای تشکیل‌دهنده نظام تأمین مالی بانکمحور کشور را پیش از تبدیل شدن به بحران داخلی برای این نهادها و همچنین پیش از تبدیل شدن به یک بحران اقتصادی در سطح ملی، شناسایی کرد و برای حل آن، راهکار ارائه داد.
دامنه چنین مسائلی می‌تواند از سازمان داخلی یک مؤسسه یا بانک، تا سطح ملی و حتی بین‌المللی گسترش پیدا کند. به همین دلیل است که در هر سه سطح یاد شده، ناظران و سیاست‌گذاران پولی دستورالعمل‌های مرتبط با شفافیت را تدوین و ارائه می‌کنند.
متولیان شفافیت در بانکداری ایران
در سطح ملی، سازمان بورس و اوراق بهادار، بانکهای پذیرفته شده بورسی را موظف به تهیه صورتهای مالی در چارچوبی مشترک کرده تا امکان مقایسه بانک‌ها برای فعالان بازار سرمایه فراهم شود.
بانک مرکزی و شورای پول و اعتبار نیز، به‌عنوان سیاست‌گذار و ناظر پولی در زمینه شفافیت نظام بانکی اقداماتی را در پیش گرفته‌اند. آنچه بانک مرکزی در سطح ملی از نظام بانکی انتظار دارد، در قالب دستورالعمل‌ها و بخشنامه‌هایی به بانک‌ها ابلاغ شده است.
ضوابط ناظر بر حداقل استانداردهای شفافیت و انتشار عمومی اطلاعات توسط مؤسسات اعتباری، بازنگری در دستورالعمل ناظر بر ضمانت‌نامه بانکی-ریالی و ابلاغ دستورالعمل نحوه محاسبه و تقسیم سود مشاع، بخشی از اقدامات بانک مرکزی در زمینه شفافیت نظام بانکی هستند. اطلاعات مربوط به صورتهای مالی، اطلاعات مربوط به مدیریت ریسک، اطلاعات مربوط به حاکمیت شرکتی و کنترل داخلی و انتشار اطلاعات مربوط به رویدادهای مهم، از جمله مواردی هستند که لازم است توسط بانک‌ها منتشر شوند.
افزون بر این، در شهریور ماه سال جاری، بانک مرکزی سامانه «شاداب» یا سامانه «شفافیت و انباره داده‌ها و اطلاعات بانکی» را برای جمع‌آوری و پردازش داده‌ها و اطلاعات بانک‌ها معرفی کرد تا در فرآیندی سیستمی، نظارت الکترونیکی بر عملیات بانک‌ها را دنبال کند. بر این اساس، تمامی بانک‌ها و مؤسسات اعتباری مکلف هستند، به‌صورت آنلاین به این سامانه متصل شوند.
انتشار منظم صورتهای مالی بانک قرض الحسنه مهر ایران
بانک قرض‌الحسنه مهر ایران، یکی از کامل‌ترین گزارش‌گران شفافیت بانکی در بین بانکهای ایرانی است که صورتهای مالی، رویه‌ها و ضوابط داخلی بانک، حاکمیت شرکتی و کنترل داخلی، رویدادهای با اهمیت، اطلاعات مربوط به مقاطع زمانی و همچنین شاخص‌های بانکی خود را به‌صورت به‌روزشده در وب‌سایت خود منتشر می‌کند.
صورتهای مالی حسابرسی‌شده، شامل ترازنامه، صورت سود و زیان، صورت تغییرات در حقوق صاحبان سهام و نیز صورت جریان وجوه نقد برای سال‌های 1396 و 1397 و همچنین صورتهای مالی حسابرسی‌نشده سه و 6 ماهه سال جاری، از طریق وب‌سایت بانک قرض‌الحسنه مهر ایران، قابل دسترسی است و هر سه گروه ناظران، سپرده‌گذاران و سهامداران می‌توانند با استفاده از این اطلاعات، با آگاهی کامل تصمیم‌گیری کنند.
مهر ایران و برگزاری منظم مجمع عمومی
بررسی اطلاعات منتشر شده توسط بانک قرض‌الحسنه مهر ایران نشان می‌دهد که در این بانک، به استانداردهای ملی و بین‌المللی شفافیت در دو حوزه عملکردی و عملیاتی عمل می‌شود. صورتهای مالی حسابرسی‌شده سال‌های 1396 و 1397 هم‌اکنون قابل دسترسی است و نکته مهم اینکه، این صورت‌ها، بدون بند حسابرسی هستند. صورتهای مالی حسابرسی‌نشده سه ماهه اول سال جاری نیز در زمان مقرر تهیه شده و در دسترس است.
بانک قرض‌الحسنه مهر ایران، نخستین بانک در نظام بانکی کشور است که با اخذ مجوز از بانک مرکزی، برگزاری مجمع عمومی سالانه را به‌صورت منظم در دستور کار خود قرار داده و سه سال است که این روند در بانک، ادامه دارد. ارائه گزارش هیئت مدیره، گزارش حسابرس و بازرس قانونی، بررسی و تصویب صورتهای مالی و تصمیم‌گیری در زمینه تقسیم سود از جمله مواردی است که در مجمع و با حضور نمایندگان صاحبان سهام، مدیرعامل، اعضای هیئت مدیره و نمایندگان وزارت امور اقتصادی و دارایی و بانک مرکزی بررسی و تصویب می‌شوند.
بر این اساس، بانک قرض‌الحسنه مهر ایران، علاوه بر پذیرش نظارت وزارت اقتصاد و بانک مرکزی، عملکرد و تصمیمات خود را به‌صورت شفاف به ذی‌نفعان و سهامداران ارائه می‌دهد و این امکان را فراهم می‌کند که با اطلاعات کامل درباره اقدامات بعدی خود گام بردارند.
دو موفقیت بین‌المللی مهر ایران مدیون شفافیت است
اجرای قوانین و دستورالعمل‌های ابلاغی بانک مرکزی و برگزاری مجمع عمومی عادی و فوق‌العاده بانک طی سه سال گذشته، بانک قرض‌الحسنه مهر ایران را نه تنها پیشتاز عرصه شفافیت در شبکه بانکی کشور کرده بلکه موجب تغییر دیدگاه جهانی نسبت به بانکداری ایران شده است.
بر اساس آخرین رتبهبندی برترین مؤسسات مالی اسلامی در جهان که توسط نشریه بین‌المللی بنکر در سال 2018 انجام شده، این بانک در صدر مؤسسات مالی اسلامی جهان قرار گرفته و علاوه بر این، جایزه «نخبه اقتصادی جهان» سازمان همکاری اسلامی را نیز از آن خود کرده است.
بنکر در رتبهبندی مؤسسات مالی اسلامی، دارایی‌های منطبق با شریعت را مورد ارزیابی قرار می‌دهد. در شرایطی که بانک‌ها و مؤسسات زیادی در سراسر دنیا، بانکداری اسلامی را به‌صورت یک شعار مطرح می‌کنند، بانک قرض‌الحسه مهر ایران توانسته است بر مبنای عملکرد شفاف خود، بالاترین امتیاز در زمینه مطابقت با عقود اسلامی را در بین مؤسسات و بانکهای ایرانی و رتبه سوم را در بین رقبای جهانی، به‌دست آورد.
مرتضی اکبری، مدیرعامل بانک قرض الحسنه مهر ایران به‌علت تلاش‌های قابل توجه در ترویج بانکداری اسلامی، توسعه تولید صنعتی، اقتصادی، اجتماعی و اشتغال‌زایی و کارآفرینی، جایزه نخبه اقتصادی جهان اسلام را کسب کرده است. لازمه توسعه تولید، اشتغال‌زایی و کارآفرینی، اعتماد سپرده‌گذاران به بانک است. زیرا تنها با وجود اعتماد، سپرده‌گذاران مبالغ خود را نزد بانک خواهند گذاشت و بانک با واسطه‌گری بین سپرده‌گذار و متقاضی وجوه می‌تواند به هدف‌‌گذاری‌های مورد نظر در زمینه رشد اقتصادی و کاهش بیکاری دست پیدا کند. بانک قرض‌الحسنه مهر ایران توانسته است با ارائه شفاف عملکرد گذشته و برنامه‌های آینده خود، اعتماد سپرده‌گذاران را جلب کند و با تحقق اهداف یاد شده، در زمره مؤسسات مالی و بانکهای اسلامی موفق جهان قرار گیرد.
شفافیت و بهبود خدمت‌رسانی به مشتریان بانکی
برخی رویه‌های بانکی که معمولاً مشتریان نسبت به آن‌ها آگاهی و اطلاعات کافی ندارند، به‌صورت شفاف در بانک قرض‌الحسنه مهر ایران در اختیار عموم قرار می‌گیرد. به‌عنوان مثال، یکی از معیارهای ارزیابی و اعتبارسنجی مشتریان برای دریافت تسهیلات، «معدل موجودی یا میانگین حساب» است که معمولاً افراد نسبت به نحوه محاسبه آن اطلاعات لازم را ندارند و صرفاً از بانک‌ها می‌شنوند که معدل موجودی شما برای دریافت تسهیلات، کافی نیست یا سقف تسهیلات بر اساس معدل موجودی شما مبلغ مشخصی است. این در حالی است که مشتریان از سازوکار این محاسبه اطلاعی ندارند و این بی‌اطلاعی، اعتماد افراد نسبت به نظام بانکی را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
بانک قرض‌الحسنه مهر ایران با ایجاد «سامانه محاسبه معدل حساب» که از بخش «بانکداری الکترونیک» و «سامانه‌های آنلاین» وب‌سایت این بانک قابل دسترسی است، این امکان را برای مشتریان فراهم کرده تا با مشاهده معدل موجودی خود، از نحوه تسهیلات‌دهی بانک، اطلاعات کامل و دقیقی داشته باشند. همچنین راهنمای اعتبار در حساب جاری اشخاص حقیقی نیز به متقاضیان تسهیلات بانکی کمک می‌کند تا میزان وام، مبلغ اقساط و زمان بازپرداخت را بر اساس میانگین حساب خود، به‌دست آورند. رویه‌های بانکداری در بانک قرض‌الحسنه مهر ایران برای مشتریان در دسترس و شفاف است و متقاضیان تسهیلات می‌توانند بهترین گزینه را با توجه به شرایط خود انتخاب کنند.
اهمیت جهانی بانکداری شفاف
شفافیت علاوه بر اهمیت در سازمان داخلی یک بانک و همچنین در سطح ملی برای نظام بانکی یک کشور، در سطح بین‌المللی نیز به‌عنوان یکی از شاخص‌های اساسی ارزیابی و رتبهبندی بانک‌ها و نظام‌های بانکی، مد نظر است. به همین دلیل، کمیته بازل نیز که از نمایندگان بانکهای مرکزی کشورهای مختلف تشکیل شده، بر شفافیت نظام بانکی تأکید دارد.
سابقه جدی‌ترین مطالبه شفافیت توسط نهادهای بی‌المللی به سال 1998/1377 باز می‌گردد. کمیته بازل در این سال، سند «بهبود شفافیت بانکی» را تدوین کرده است. اطلاعات مربوط به صورتهای مالی، اطلاعات مربوط به مدیریت ریسک، اطلاعات مربوط به حاکمیت شرکتی و کنترل داخلی و انتشار اطلاعات مربوط به رویدادهای مهم، سیاست‌های حسابداری و تجارت اصلی و همچنین در معرض ریسک بودن توسط کمیته بازل، به‌عنوان شاخص‌های شفافیت معرفی شده‌اند. بر اساس توصیه‌های این کمیته، شاخص‌های فوق باید جامع، مرتبط، قابل اعتماد، قابل مقایسه و دارای اهمیت باشند و در زمان مقرر، منتشر شوند.
علاوه بر این توصیه‌های بین‌المللی، تغییرات نظام بانکی پس از بحران مالی سال 2007 /1386 سیاست‌گذاران و ناظران بانکی را در اکثر کشورها، به تلاش برای تدوین توصیه‌ها و دستورالعمل‌های مرتبط با شفافیت و افشای اطلاعات بانکی، ترغیب کرده است. به‌عنوان مثال در سال 2014 بانک مرکزی انگلستان پیشنهادی درباره انتشار عمومی فایل صوتی جلسات سیاست‌گذاری پولی مطرح کرد. این رویکرد پیش از این در آمریکا در دستور کار قرار گرفته بود. به‌طوری که فدرال رزرو (بانک مرکزی ایالات متحده آمریکا) سه‌هفته پس از برگزاری چنین نشست‌ها و جلساتی، بخش‌هایی از آن را به‌صورت عمومی انتشار می‌دهد.
