علاوه بر ضریب جینی، استفاده از نسبت های درآمد (مخارج کل) دهک های بالایی به دهک میانی یا به دهک اول نیز بیانگر نحوه توزیع متغیر درآمد در بین گروه ها یا دهک هاست. کاهش این نسبت ها (دهک های بالایی توزیع به دهک های پایین توزیع) به معنی بهبود توزیع برای متغیر مورد نظر (مثلاً درآمد) است. طبق آمار نسبت مخارج کل دهک نهم به مخارج کل دهک اول، برابر 2/ 5 است؛ یعنی مخارج سالانه دهک نهم کمی بیش از 5 برابر مخارج دهک اول است.
به طور قطع اگر سیاست های پولی و کنترل تورم در مسیر درستی باشد پرداخت یارانه اثر مثبت خود بر بازتوزیع عادلانه ثروت در جامعه را حفظ خواهد کرد.
از همین رو مدتی است مسئولین دولت سیزدهم افزایش یارانه های نقدی را در برنامه دارند. اوایل سال جاری، حجت الله عبدالملکی، وزیر کار، تعاون و رفاه اجتماعی از افزایش سه برابری یارانه های نقدی در سال 1401 خبر داده بود. دولت هم در لایحه بودجه سال آینده بودجه یارانه های نقدی و معیشتی به صورت تفکیک شده نیاورده و در مجموع 73 هزار میلیارد تومان منابع برای پرداخت یارانه های نقدی در نظر گرفته است.
در این شرایط، این سوال به وجود میاید که حد بهینه یارانه های نقدی، به گونه ای که رفاه حداقلی جامعه حداکثر شود و موجب کاهش اختلاف طبقاتی شود، چقدر است؟
در این راستا، مرکز پژوهش های توسعه و آینده نگری یا همان بازوی پژوهشی سازمان برنامه و بودجه، در روزهای گذشته پژوهشی را انجام داد.
برای ارزیابی اثرات اجرای پرداخت یارانه نقدی جدید بر شاخص های توزیع درآمد، چهار گزینه سیاستی در نظر گرفته شده است. این چهار گزینه عبارتند از:
1) پرداخت یارانه نقدی جدید سرانه و ماهانه 70 هزار تومانی به خانوارهای دهک های اول تا حداکثر مخارج کل دهک پنجم شهری: در این سناریو به هر خانوار شهری در دهک های اول تا پنجم به طور سرانه مبلغ 70 هزار تومان یارانه نقدی جدید پرداخت خواهد شد. بررسی ها نشان می دهد که میانگین مخارج کل خانوارهای شهری پس از اعطای یارانه نقدی جدید افزایش خواهد یافت. تحت این سناریو نسبت مخارج دهک نهم به دهک اول کاهش می یابد. این تغییر کاهشی در نسبت مخارج دهک نهم به دهک پنجم به میزان خیلی کمتری دیده می شود. برآیند اثرات اعمال این سیاست، کاهش نسبت های نابرابری است که می توان آن را در افزایش ضریب جینی مشاهده کرد. به طوری که ضریب جینی از 365/ 0 به 348/ 0 کاهش خواهد یافت؛ یعنی با اعمال این سیاست، نابرابری کاهش می یابد.
2) پرداخت یارانه نقدی جدید سرانه و ماهانه 70 هزار تومانی به خانوارهای دهک های اول تا حداکثر مخارج کل دهک هفتم شهری: این سناریو از نظر مبلغ پرداختی مانند سناریوی اول بوده اما از نظر تعداد خانوارها، سطح پوشش از پنج دهک اول به هفت دهک افزایش یافته است. در این سناریو به هر خانوار شهری در دهک های اول تا هفتم به طور سرانه مبلغ 70 هزار تومان یارانه نقدی جدید پرداخت خواهد شد. بر اساس برآوردهای این مقاله، میانگین مخارج کل خانوارهای شهری پس از اعطای یارانه نقدی جدید افزایش خواهد یافت. تحت این سناریو نسبت مخارج دهک نهم به دهک اول کاهش می یابد. این تغییر کاهشی در نسبت مخارج دهک نهم به دهک پنجم به میزان خیلی کمتری دیده می شود. برآیند اثرات اعمال این سیاست، کاهش نسبت های نابرابری است که می توان آن را در افزایش ضریب جینی مشاهده کرد، به طوری که ضریب جینی از 365/ 0 به 347/ 0 کاهش خواهد یافت؛ یعنی با اعمال این سیاست، نابرابری کاهش می یابد.
(3) پرداخت یارانه نقدی جدید سرانه و ماهانه 90 هزارتومانی به خانوارهای دهک های اول تا حداکثر مخارج کل دهک پنجم شهری: این سناریو از نظر سطح پوشش یا خانوارهای مشمول دریافت یارانه مانند سناریوی اول بوده ولی میزان یارانه پرداختی به 90 هزار تومان افزایش یافته است. در این سناریو به هر خانوار شهری در دهک های اول تا پنجم به طور سرانه مبلغ 90 هزار تومان یارانه نقدی جدید پرداخت خواهد شد. بر اساس محاسبات این مطالعه، پس از اعمال این سناریو، میانگین مخارج کل افزایش می یابد. با اجرای این گزینه سیاستی، نسبت مخارج دهک نهم به دهک اول کاهش می یابد. این تغییر کاهشی در نسبت مخارج دهک نهم به دهک پنجم به میزان خیلی کمتری دیده می شود. برآیند اثرات اعمال این سیاست، کاهش نسبت های نابرابری است که می توان آن را در افزایش ضریب جینی مشاهده کرد، به طوری که ضریب جینی از 365/ 0 به 344/ 0 کاهش خواهد یافت؛ یعنی با اعمال این سیاست نابرابری کاهش می یابد.
(4) پرداخت یارانه نقدی جدید سرانه و ماهانه 110 هزارتومانی به خانوارهای دهک های اول تا حداکثر مخارج کل دهک پنجم شهری: این سناریو از نظر سطح پوشش یا خانوارهای مشمول دریافت یارانه مانند سناریوی اول بوده اما میزان یارانه پرداختی به 110 هزار تومان افزایش یافته است. در این سناریو به هر خانوار شهری در دهک های اول تا پنجم به طور سرانه مبلغ 110 هزار تومان یارانه نقدی جدید پرداخت خواهد شد. پس از اعمال این سناریو، میانگین مخارج کل افزایش می یابد. با اجرای این گزینه سیاستی نسبت مخارج دهک نهم به دهک اول کاهش می یابد. تغییر کاهشی در نسبت مخارج دهک نهم به دهک پنجم به میزان کمتری خواهد بود. ضریب جینی نیز از 365/ 0 به 339/ 0 کاهش خواهد یافت؛ یعنی با اعمال این سیاست نابرابری کاهش می یابد.
در پایان این پژوهش نتیجه گرفته می شود نتایج حاصل از اعمال تمامی چهار سناریو حاکی از آن است که نسبت های مخارج دهک ها و ضریب جینی همگی کاهش خواهند داشت، اما میزان کاهش برحسب سناریوهای مختلف، متفاوت است. بررسی نتایج نشان می دهد که به غیر از نسبت مخارج دهک نهم به دهک پنجم، بیشترین تغییرات کاهشی مربوط به سناریوی چهارم است. از سوی دیگر، در این سناریو بیشترین میزان سرانه یارانه جدید یعنی 110 هزار تومان برای دهک های اول تا پنجم در نظر گرفته شده است. بنابراین چنانچه بودجه کافی برای کل پرداخت این سناریو در دسترس باشد، این سناریو در اولویت اول قرار خواهد گرفت.
