سقوط قیمت نفت در بازارهای جهانی همچنان ادامه دارد و دورنمای روشن و امیدوارکننده ای هم برای بازگشت قیمت نفت به مدار 100 دلاری دیده نمی شود. ارزش نفت در یکی – دو ماه اخیر تا حدود 50 درصد افت کرده و به زیر 60 دلار در هر بشکه رسیده است. به این ترتیب نفت با قیمت نازل زیر 60 دلار با سال 2014 وداع کرد تا بدترین روند را در چند سال اخیر تجربه کرده باشد.
در چنین شرایطی، تحلیلگران علل و عوامل متعددی را برای کاهش قیمت نفت عنوان می کنند، اما اکثر تحلیلگران سقوط آزاد نفت در این پروسه زمانی کوتاه را حاصل عواملی غیر اقتصادی و صرفا سیاسی ارزیابی می کنند که با هدف آسیب رساندن به اقتصاد برخی کشورها طرح ریزی شده است.
مهندس هدایت اله خادمی، مدیر عامل شرکت حفاری شمال و کارشناس ارشد انرژی در این خصوص ایده های جالبی را مطرح می کند که در نوع خود بدیع و راهبردی است. وی نقش آمریکا و عربستان در نوشتن سناریوی کاهش قیمت نفت را مشهود می داند و در عین حال 5 راهکار اساسی برای برون رفت از این چالش سخت ارایه می دهد.
مهندس خادمی حتی بحث خروج از اوپک را نیز قابل بررسی می داند و تصریح می کند: با توجه به اینکه دشمن یا حداقل رقیب سنتی ایران، مسلط بر اوپک است و طی سالیان آتی، ما هیچ نقش موثری در اوپک نداریم، بنابراین چرا در سازمانی باشیم که دشمن سنتی ما آن را مدیریت می کند و ما هم توان بازی موثر در آن را نداریم و ... . خواندن این گفتگو را به خوانندگان فهیم دانش نفت توصیه می کنیم .
آقای مهندس در یک ماه گذشته، قیمت نفت پیوسته در حال کاهش بوده است و در حال حاضر حدود 50 درصد از ارزش خود را از دست داده است. این روند کاهشی به ویژه پس از اجلاس اوپک تشدید گردید. به نظر جنابعالی، علل و عوامل کاهش قیمت نفت در بازارهای جهانی چیست؟
اگر به موضوع ساده نگاه کنیم، تصمیم اوپک مبنی بر عدم کاهش تولید نفت دلیل اصلی این موضوع است. به باور من، تصمیم اوپک که توسط عربستان و یارانش امارات و کویت گرفته شده بر اساس فرضیات ذیل بوده است :
1- اینکه گفته می شود با توجه به قیمت بالای نفت، امکان استخراج نفت از شیل ها توسط آمریکا با جدیت بیشتری پیگیری خواهد شد و تولید نفت از شیل ها آنقدرها افزایش خواهد یافت که آمریکا دیگر نیازی به خرید نفت از اوپک نخواهد داشت، بنابراین «عربستان مسلط بر اوپک» تصمیم بر به هم زدن این معادله گرفته و حالا دیگر با کاهش قیمت نفت برای آمریکا اقتصادی نیست که به دنبال تولید از «شیل» ها برود .
2- با توجه به اینکه دو - سوم تولید نفت توسط کشورهای غیراوپک انجام می شود، باور بر این است که اگر کشورهای عضو اوپک کاهش تولید بدهند، این کاهش تولید توسط کشورهای غیر عضو مثل روسیه، برزیل و نروژ تامین و جبران خواهد شد و آنها سود خواهند برد، بنابراین عربستان و دوستانش حاضر به کاهش تولید نشدند و اعتقاد داشتند که با توجه به تولید کشورهای غیرعضو، قیمت نفت افزایش نخواهدیافت و باعث کاهش درآمد برای کشورهای اوپک خواهد شد .
3- یک نظر سیاسی هم اعلام می شود و آن اینکه عربستان می خواسته با عدم کاهش تولید نفت در اوپک به اقتصاد ایران و روسیه بخاطر طرفداری آنها از سوریه ضرر بزند و موضوع را به آنها یادآوری کند. از سوی دیگر، از افزایش تولید نفت آمریکا از شیل ها که هم اکنون به یک میلیون بشکه و شاید تا پایان سال 2015 به دو میلیون بشکه برسد، جلوگیری نماید و اینجا عربستان خود را بر هم زننده افزایش تولید از شیل ها در آمریکا می داند .
4- در کاهش قیمت نفت، کاهش تقاضا، افزایش تولید توسط دیگر کشورها و افزایش تولید از شیل ها و دسترسی به انرژی های نوین عوامل مهم دیگری است که عنوان می شود .
اما اگر بخواهیم به اجلاس اخیر اوپک اشاره داشته باشیم، در نوامبر و در کنفرانس وین و قبل از تشکیل جلسه اوپک مشخص بود که اوپک تصمیم ندارد تولید نفت را کاهش بدهد، چون روسیه سیگنال هایی داده بود مبنی بر اینکه اگر اوپک کاهش تولید بدهد، روسیه هم این کار را خواهد کرد، ولی علی النعیمی، وزیر نفت عربستان و علی آل امیر، وزیر نفت کویت اعلام کردند که نیازی به کاهش تولید نفت نیست و شانس کاهش تولید به کشورهای غیرعضو داده می شود، بنابراین روسیه هم پس از نشست نوامبر اعلام کرد که تولید خود را کاهش نمی دهد.
حتی علی النعیمی اعلام داشت که اگر کشورهای غیرعضو اوپک حاضر به کاهش تولید شوند، اوپک تولید خود را کاهش نخواهد داد و بایستی اجازه داده شود که بازار خودش را تنظیم کند و نیازی به مداخله نیست و بهتر است کشورها تا آنجا که می توانند تولید کنند تا بازار و تقاضا قیمت را تنظیم کند. از سوی دیگر، آقای عادل عبدل المهدی، وزیر نفت عراق هم گفته بود که نیازی به تشکیل نشست اضطراری اوپک نیست و بایستی صبر کنیم، در همین حال، علی النعیمی اعلام کرد که کاهش قیمت نفت باعث بهبود اقتصاد جهانی خواهد بود و اگر قیمت نفت به بیست دلار هم برسد، اوپک تصمیم به کاهش تولید نخواهد گرفت !
به اعتقاد جنابعالی، در این وضعیت کدام کشورها بیشترین زیان را از کاهش قیمت نفت می بینند؟
به اعتقاد من، از این بازار و تصمیم های پیچیده آن کشورهایی که بودجه دولت های آن کاملاً وابسته به درآمدهای نفتی است، زیان جدی خواهند دید. بنابراین کاهش قیمت نفت به ضرر ایران، الجزایر و لیبی شده است .
عربستان چه؟
ببینید! عربستان، امارات و کویت صدها میلیارد دلار ذخیره ارزی دارند و تا سالها می توانند این وضعیت کاهشی را تحمل کنند، ضمن اینکه آنها در حال توسعه و افزایش تولید نفت هم هستند و با افزایش تولید نفت، کاهش قیمت را جبران خواهند کرد .
آمریکا در کجای این معادله پیچیده است؟
بی تردید امریکا بیشترین سود را خواهد برد، چون سود بخش بزرگی از بهبود اقتصادی جهان به آنها تعلق دارد و با این بازی که به گمان بعضی ها؛ با این کاهش قیمت، دیگر استخراج از شیل ها اقتصادی نیست اما این کشور شروع به خرید «نفت خام مُفت» و ارزان کشورهای توسعه نیافته خام فروش کرده و با توجه به تبدیل آن به دهها فرآورده گران قیمت، ارزش افزوده بسیاری خواهد داشت.
بنابراین آمریکا از این تصمیم احتمالاً دیکته شده به کشورهای عربی و یا بازی خورده، سود هنگفتی خواهد برد و منابع خدادادی این کشورها که فقط توانایی فروش نفت خام را دارند و قادر به تولید دهها فرآورده نیستند و نقش دیگری در اقتصاد دنیا ندارند را راحت با کمترین قیمت می خرد، ذخیره می کند و تبدیل به فرآورده های دیگر می کند و دوباره به همین مناطق با نرخ های چندین برابر خواهد فروخت.
به هرحال و به نظر من، این موضوع نتیجه داشتن تکنولوژی، مدیریت و وفاداری به مملکت شان است، اما متاسفانه در کشورمان هنوز بجز خام فروشی، فعلاً شانس دیگری نداریم، در چنین شرایطی، اگر ایران قادر به تبدیل نفت خام به مواد دیگر ازجمله: بنزین، گازوئیل و دهها فرآورده دیگر بود و این ظرفیت در کشور وجود می داشت، این شرایط می توانست برای ما هم به مانند آمریکا و دیگر کشورهای توسعه یافته مانند: ژاپن و آلمان که بیشترین سود را در این وضعیت خواهند برد شرایط خوبی باشد، اما همانطور که عرض کردم، متاسفانه ما هم تقریباً همانند کشورهای همسایه خام فروش، بایستی خام فروشی کنیم، چون امکانات و ابزار تولید و تبدیل این ماده خام به فرآورده را ایجاد نکرده ایم.
کاری که می توانستیم در سالهای اخیر انجام دهیم و در زمان کنونی، بجای نگرانی از این شرایط، تولید بیشتری می کردیم و بجای اینکه صادرات داشته باشیم که آن هم به دلیل شرایط تحریمی، نمی گذارند، نفت خام را تبدیل، فرآورش و دهها کالای با ارزش دیگر تولید می کردیم .
عدم کاهش تولید نفت در اوپک و به تبع آن کاهش قیمت نفت شاید به دلیل نقش کم رنگ ما در اوپک است؟
درست است. به نظر می رسد به توجه به اینکه ایران طی سالیان گذشته نقش چندانی در اوپک نداشته و مجبور به انجام تصمیمات آن که توسط عربستان مسلط بر اوپک و امارات و کویت گرفته می شود، باشد و معمولاً به دلیل نداشتن اهرم فشار، این تصمیمات هم به ضرر ایران خواهد بود و بایستی در این خصوص فکری اساسی کرد.
نکته مهم دیگر این است که متاسفانه بخش اعظم درآمد صادرات نفت خام ایران هم صرف واردات کالاهایی مانند: بنزین، سیگار، آدامس، پارچه، گوشی موبایل و صدها کالای مصرفی دیگر می شود، بنابراین اگر برنامه ریزی نداشته باشیم، ناچاریم تن به اجرای برنامه های دیگران دهیم، آخر اگر سیگاری های این مملکت به جای «وینستون» و «مالبورو» از «هما» و «اُشنو» (که در زمان ما وجود داشت) بکشند، چه خواهد شد؟! حالا که نمی توانیم تولید و صادرات کنیم، لااقل همان هما و اشنو را مصرف کنیم .
راهکار جنابعالی برای برون رفت از این چالش چیست؟
ببینید! به باور من، در میان مدت و بلند مدت بایستی خام فروشی را فراموش کنیم و همانند کشورهای منطقه نباشیم. کشورهای نفت خیز منطقه، بچه های پولداری هستند که هرچقدر بخواهند می توانند خرج کنند ولی ما مملکت 78 میلیونی و وسیعی هستیم، متاسفانه ما هم داریم مثل بچه پولدارها فقط خام فروشی می کنیم، بایستی هر کاری کرد تا خام فروشی به حداقل برسد، هر کاری، ببینیم دنیا چه می کند، موضوع ساده است، ده ها سال می گذرد ولی هنوز مواد تولید شده از نفت خام فروشی خودمان را به قیمت های بالا وارد می کنیم ... .
به هر حال با این وضعیت اوپک، اگر چه ایران توسط کشورهای جهان تحریم شده است، ولی شاید اگر ایران از اوپک خارج شود، ضرر نخواهد کرد، الان ایران مجبور به کمک و اجرای تصمیمات عربستان مسلط بر اوپک است، اگر از اوپک، خارج شویم، لااقل خودمان برای خودمان تصمیم می گیریم.
این در حالی است که قبل از تشکیل اوپک 166، چون تقریباً مشخص بود که تصمیم اوپک به ضررما خواهد بود، با توجه به اینکه بعضی از لابی های احتمالی بزرگان موفق نبود، می بایستی لابی ها در سطح بالاتری انجام می شد تا شاید کمکی به موضوع می کرد.
متاسفانه تصمیم اخیر اوپک هم از دستورات دیکته شده آمریکا به عربستان بود تا در این شرایط، آمریکا، ژاپن و کشورهای دیگر اروپایی بتوانند منابع خدادادی را به قیمت نازل بخرند و باعث رونق اقتصادشان شوند. بنابراین برندگان دیگر این تصمیم اخیر اوپک، آمریکا، ژاپن و کشورهای اروپایی هستند، گرچه عربستان ژست دیگری گرفته و نمی خواهد مردم اش و منطقه بدانند که چطور مفت فروشی می کند، بازندگان هم همانگونه که عرض کردم، الجزایر، لیبی و ایران که اقتصاد کاملاً مبتنی بر نفت دارند هستند. در این میان، روسیه، برزیل و نروژ هم با افزایش تولید نفت،کاهش قیمت را جبران خواهند کرد و علاوه بر آن صنایع تبدیلی را هم دارند .
با مواردی که بر شمردید، چه راهکارهایی را برای برون رفت از این وضعیت پیشنهاد می کنید؟
به باور بنده در این شرایط بایستی چند تدبیر مورد بررسی و اقدام قرار گیرد .
1- ایران می تواند بحث خروج از اوپک را بررسی کند، با توجه به اینکه دشمن یا حداقل رقیب سنتی ایران، مسلط بر اوپک است و طی سالیان آتی، ما هیچ نقش موثری در اوپک نداریم، بنابراین چرا در سازمانی باشیم که دشمن سنتی ما آن را مدیریت می کند و ما هم توان بازی موثر در آن را نداریم .
2- نسبت به تامین منابع برای افزایش تولید از کلیه پتانسیل مملکت از جمله بانک ها، موسسات و سازمان های بزرگ مالی و اقتصادی کمک گرفته و آنها برای کمک به وزارت نفت بسیج شوند .
3- افزایش تولید داشته باشیم و فعلاً که چاره ای نداریم، نسبت به فروش بیشتر از همه راه های ممکن اقدام شود .
4- برای دراز مدت در اسرع وقت نسبت به امکانات و تجهیز لازم از جمله برای تبدیل نفت خام به فرآورده های دیگر و بی نیازی کشور از واردات فراورده های نفتی اقدام تا به خام فروشی پایان داده شود .
5- بایستی با شرکت های بزرگ نفتی و اقتصادی دنیا مذاکرات ویژه ای داشت تا در شرایط حاضر بخاطر منافع خودشان هم که شده فشار به کشورهای تاثیرگذار بیاورند تا شرایط تغییر کند .
آقای مهندس، به موضوع حفاری برگردیم، آخرین وضعیت صنعت حفاری در ایران در قیاس با جهان را چگونه ارزیابی می کنید؟
اقدامات بسیار موٍثری در صنعت حفاری در سالهای اخیر صورت گرفته است که در این خصوص بایستی از همه همکاران و شرکت های همکار حفاری تقدیر و تشکر نمود که در این صنعت طاقت فرسا و پیچیده فعالیت دارند و خوشبختانه از نظر توانایی و پتانسیل هم می توانند همطراز شرکت های قَدَر بین المللی باشند، در صنعت حفاری هر چند نسبت به دیگر صنایع کشور، فاصله مان با شرکت های قدر خارجی کمتر است، ولی هنوز نتوانسته ایم نیاز مملکت به دکل های حفاری را تامین کنیم بخصوص در بخش دریا که متاسفانه از نظر تعداد دکل های دریایی ملکی، ایران وضعیت بسیار بدی نسبت به شرکت های دکل دار خارجی در کشور دارد که البته این موضوع، دلایل مختلفی دارد که نیاز به فرصت دیگری است .
