نگاهی به روابط دوجانبه ایران و برزیل به بهانه برگزاری کنگره جهانی اتاق های بازرگانی در ریو

به گزارش پایگاه تحلیلی خبری بانک و صنعت، ریودوژانیرو، پایتخت سابق برزیل، که هم‌چنان یکی از مهمترین شهرهای این کشور و میزبان گردشگرانی از نقاط مختلف جهان است، از صبح چهارشنبه 22 خرداد (12 ژوئن) تا ساعات پایانی روز جمعه 24 خرداد (14 ژوئن) به مدت سه روز محل برپایی یازدهمین کنگره جهانی اتاق‌های بازرگانی بود.

برزیل بعد از انجام یک سری اصلاحات اقتصادی و اجتماعی در فاصله سال‌های 2003 تا 2014 توانست تا حدود زیادی خودش را به عنوان بزرگترین اقتصاد آمریکای جنوبی در مسیر بهبود و رشد قرار دهد، مسیری که از 2014 به بعد با بحران‌های سیاسی، فسادهای سران قدرت و رکود اقتصادی به سختی دچار چالشی شد که هنوز از آن بیرون نیامده است.

برزیل در دوران اصلاحات، موفقیتی نسبی در کاهش فقر و نابرابری داشت و توانست حداقل 29 میلیون نفر (جمعیت برزیل در حال حاضر بیش از 209 میلیون نفر است) را از فقر نجات دهد. ضریب جینی طی سال‌های 2003 تا 2014 کاهش یافت، در این مدت سطح درآمد 40 درصد فرودست جامعه برزیل معادل 7.1 درصد بهبود یافت و سطح درآمد کل جامعه نیز 4.4 درصد افزایش پیدا کرد. متوسط رشد اقتصادی این کشور در سال‌های 2006 تا 2010 معادل 4.5 درصد بود. این رقم در فاصله سال‌های 2011 تا 2014 به 2.1 درصد کاهش یافت اما پس از آن اقتصاد برزیل درگیر رکودی جدی شد و رشد اقتصادی در دو سال آن بعد به ترتیب به منفی 3.6 و منفی 3.4 درصد رسید.

افت قیمت کالاهای اساسی در بازارهای جهانی و بی‌توجهی مقامات اقتصاد برزیل به اصلاح سیاست‌های مالی دولت، بحران اقتصادی را در این کشور رقم زد، بحرانی که اعتماد سرمایه‌گذار و مصرف‌کننده را به شرایط بازار به شدت تقلیل داد. رشد اقتصادی برزیل در سال 2017 معادل 1.1 درصد بوده و نرخ بیکاری در این کشور هم‌چنان بالا و معادل 13.3 درصد است. با این حال با قدرت گرفتن یک راستگرای افراطی در این کشور امید به آغاز مجدد اصلاحات اقتصادی در برزیل، به ویژه برای کاهش کسری بودجه، فعلا بسیار کمرنگ است.

روابط تجاری ایران و برزیل

احتمالاً معروف‌ترین کالای برزیلی در جامعه ایران گوشت منجمد گاوی است، کالایی که با هر نوسانی در بازار گوشت ایران، با استفاده از ارز دولتی و قیمت ترجیحی برای تنظیم بازار وارد و از طریق فروشگاه‌های زنجیره‌ای و میادین عرضه مستقیم کالا به مردم ارائه می‌شود. با این حال برزیل در دوره‌هایی که روابط دوجانبه بین دو کشور خوب است کالاهای دیگری نیز به ایران می فرستد؛ از ذرت و کنجاله و شکر گرفته تا توتون و تنباکو و مرکبات. ایران در مقابل صادرات چندانی به برزیل ندارد و عمده کالاها صادر شده یا محصولاتی از خانواده آهن و فولاد و پتروشیمی هستند یا کالاهایی کشاورزی.

صادرات ایران به برزیل در یک دهه گذشته دو بار دچار افول شده است، نخست در سال 1392 که کل صادرات به هشت میلیون دلار هم نرسید و مجدد در سال 97 که به رقم 17 میلیون دلار تقلیل یافت. در این بین بهترین رکورد ثبت شده مربوط به سال 1395 است که صادرکنندگان ایرانی موفق شدند نزدیک به 112 میلیون دلار کالا به برزیل صادر کنند. آهن و فولاد ممزوج، اوره و پلی‌استیرن، گلیم و کفپوش، کشمش و پسته و زعفران و ظروف شیشه‌ای، مهمترین کالاهای صادراتی ایران به برزیل بوده است.

تقاضای بازار ایران اما برای کالای برزیلی قوی‌تر بوده و اگر آمار ضعیف واردات 63 میلیون دلاری سال 89 و 205 میلیون دلاری سال 93 را کنار بگذاریم، در بقیه سال‌های یک دهه گذشته، واردات از برزیل همواره بیش از 400 میلیون دلار بوده است. اوج این واردات هم به سال 1395 برمی‌گردد که یک میلیارد و 208 میلیون دلار کالا از مبدا برزیل به بازار ایران ارسال شده است. اصلی‌ترین کالای وارداتی از کشور فوتبال و قهوه، همان‌طور که گفته شد گوشت منجمد گاوی بوده. پس از آن ذرت دامی، کنجاله و شکر، روغن خام، مرکبات، قطعات خودرو و ماشین‌آلات هم در فهرست کالاهای وارداتی از برزیل دیده می‌شود. با این همه واردات از برزیل نیز مانند صادرات به این کشور پس از سال 95 که اوج روابط دوجانبه بود، روندی نزولی در پیش گرفته است. اگرچه در سال 98 هم احتمالاً هم‌چنان واردات گوشت و شکر از برزیل برای تنظیم بازار ادامه داشته باشد، اما مشکل نقل و انتقال پول احتمالاً این تجارت تقریباً انحصاری را هم تحت تاثیر قرار دهد.

روابط سیاسی دو کشور در حال حاضر، به رغم موضع‌گیری‌های عجیب ژایر بولسونارو، رئیس جمهور این کشور در مورد ایران، دچار تنش خاصی نیست، در واقع گرفتاری‌های اقتصادی هر دو کشور فعلاً بیشتر از آن است که فرصتی برای مجادلات سیاسی داشته باشند. تداوم روند موجود احتمالاً محدودتر شدن مراودات تجاری دوجانبه را در برخواهد داشت تا زمانی که هم محدودیت‌های ناشی از تحریم علیه ایران رفع شود و هم وضعیت اقتصادی و سیاسی برزیل بهبود یابد.

در میان کالاهای وارداتی از برزیل در سال 1397 مقدار اندکی (ارزش دلاری) عینک آفتابی هم به چشم می‌خورد، البته مقصد این عینک‌ها نه آبادان که گمرک مشهد بوده است.