فکر تشکیل موزه های صنعت نفت از کجا آمد؟ چه فلسفه فکری پشت آن بود؟
نعمت الهی: وجود چنین نهادهایی در کنار سازمانها و وزارتخانه ها بیسابقه نیست و صنعت کلیدی نفت به عنوان اصلیترین صنعت کشور و به دلیل عمر 106 ساله اش و این که منشاء تحولات بسیاری در عرصه اقتصاد، سیاست، فرهنگ و هنر کشور بوده، نیازمند ایجاد و توسعه موزه های خاص خود بود تا به این ترتیب از ورای ارائه و نمایش اسناد و مستندات، اشیا، تجهیزات و دستگاهها و بازنمایی فرآیندهای گوناگون صنعت، هویت خود، سیر تکاملی فنی و علمی صنعت، تحولات تکنولوژیکی و اطلاعات مربوط به آن را در اختیار جامعه بازدیدکنندگان قرار دهد. همچنین، با ایجاد چنین نهادهای علمی و فرهنگی مبنایی برای افزایش آگاهیهای علمی جامعه، بویژه نسل جوان برجا بگذارد و پایگاهی برای پشتیبانی تحقیقات دانشگاهی در زمینه های گوناگون صنعت نفت(تحقیقات فنی یا اقتصاد انرژی) باشد. در نهایت با تاسیس این موزه ها، شهرهای مورد نظر، یک جاذبه گردشگری علمی پیدا خواهند کرد و این چیزی است که حتی برای همکاریهای آینده بین المللی به آن نیاز داریم. به یاری خداوند، این تفکر و آرمان دیرینه در دولت تدبیر و امید، در آستانه تبدیل به واقعیت است.
شانا: کدام شهرها برای احداث این موزه ها انتخاب شده اند؟ معیار گزینش آنها چه بود؟
نعمت الهی: مسجدسلیمان به عنوان نخستین نفت شهر ایران برای تاسیس نخستین موزه برگزیده شد، به این دلیل که محل تولد صنعت نفت ایران و وجود ساختمانها و تاسیسات قدیمی و دارای فضاهایی عمومی بود که بخشی از چهره های صنعت نفت ایران در دهه های پیدایش اش را مشخصی می کند. بسیاری از نخستینها در این شهر پدید آمد، مثل نخستین چاه نفت، نخستین چاه گاز، نخستین پالایشگاه نفت و گاز و نخستین سینما.
باید اضافه کنم که پیش از شروع به کار دولت تدبیر و امید، اقداماتی در زمینه ایجاد موزه نفت مسجدسلیمان انجام شده، اما نیمه کاره مانده بود. به این ترتیب کارگروه معماری باغ- موزه مسجدسلیمان تشکیل شد تا نقشه های پیشین را بررسی و نقشه راه مجددی برای تکمیل بنای ناتمام باغ-موزه تدوین کند.
شانا: در مورد احداث موزه در آبادان یا احیاناً شهرهای دیگر چه توضیحاتی دارید؟
نعمت الهی: موزه نفت آبادان با بهره گیری از بخشی از فضای قدیمی پالایشگاه آبادان ایجاد می شود و از آنجا که چیدمان تاسیسات به گونه ای است که سیر تحول فناوریهای صنعت نفت را در بخش پالایش در معرض دید بیننده قرار می دهد، شماری تمهیدات و طراحیها و البته تغییرات ایجاد خواهد شد تا بیننده روند تکاملی پالایش نفت را در ایران به شکل علمی درک کند. اما می دانیم که نفت در آبادان، منحصر به پالایشگاه نیست، زیرا این صنعت در شکلگیری و تکامل این شهر مدرن و حتی سبک زندگی ساکنان آن اثرگذار بوده است. از این رو، شناسایی مراکزی که قابلیت قرارگیری در طرح موزه آبادان را دارند- مانند جرثقیل اکوان قهرمان، ساختمان کشتیرانی قدیم نفت، ساختمانهای مرتبط در محله بریم-کلیسا، مسجد، گورستان مسیحیان، سینما، فضای درنظر گرفته شده برای باغ-موزه دفاع مقدس، سوله و کارخانه ایرانول قدیم- نیز دنبال می شود.
اما یک بخش مهم طرح جامع ایجاد و توسعه موزه های نفت به موزه تهران بازمی گردد. برای این موزه، نقش حافظه تاریخی صنعت نفت پیش بینی شده است. می دانیم که بسیاری از حوادث مهم و کلیدی صنعت نفت در این شهر اتفاق افتاده- از واگذاری امتیاز دارسی گرفته، تا ملی شدن صنعت نفت، کودتای 28 مرداد 1332- همچنین، مرکز اصلی تصمیم گیریهای راهبردی صنعت نفت و مراودات بین المللی در تهران بوده و هست. از این رو در نظر است ضمن تلاش همه جانبه برای جمع آوری اسناد، مدارک و مستندات و راستی آزمایی آنها، برای ایجاد موزه ای تاریخی، بنایی متناسب با این کارکرد پیدا شود و این بخش موزه تهران در صورت امکان در چنین فضاهایی سازماندهی شود.
شانا: آیا جای خاصی مورد نظر بوده؟
نعمت الهی: مناسب‌ترین مکان برای ایجاد موزه تاریخی، سیاسی، مرکز مدارک و اسناد قدیمی، ساختمان قدیمی شرکت نفت ایران و انگلیس در محوطه سر در باغ ملی است که مذاکره برای در اختیار گرفتن این ساختمان با وزارت امور خارجه در جریان است. ایجاد این حافظه تاریخی در کنار بالاترین نهاد مسئول دیپلماسی کشور، به شکل نمادین، یادآور یکی از اصلیترین راهبردهای وزارت نفت، یعنی دیپلماسی انرژی است.
بخش دیگر موزه نفت تهران به علوم و فناوری نفت می‌پردازد و هویت یک پارک علمی برای آن طراحی شده است تا با مدل‌سازی و شبیه‌سازی فرآیندهای نفت – از زمین‌شناسی گرفته تا اکتشاف، حفاری استخراج، پالایش و تولید و توزیع- بازدیدکنندگان با ماهیت این صنعت آشنا شوند. این بخش در یکی از بوستانهای تهران ایجاد خواهد شد که بررسی و مطالعه برای انتخاب بهترین مکان ادامه دارد.
اضافه کنم که به عنوان مدیر اجرایی طرح، همراه بعضی همکاران در این طرح، بازدیدهای ادواری از تاسیسات قدیمی صنعت نفت داریم تا امکان استفاده از آنها، تاسیسات آنها، دستگاهها و تجهیزات قدیمی‌شان را برای توسعه موزه یا استفاده از آنها بررسی کنیم.
شانا: به عنوان آخرین پرسش از آن جا که مجموعه این موزه‌ها با زندگی و هویت‌کاری نسلهای مختلف صنعت نفت ارتباط پیدا می‌کند و آنها بخشی از زندگی خود را با بازدید از این تاسیسات در یاد خود زنده خواهند کرد، آیا تمهیداتی برای ارتباط یافتن آنها با موزه‌ها پیش‌بینی شده؟
نعمت‌الهی: بدون شک! در بخشی از طراحی مفهومی موزه، مواردی را برای مشارکت کارکنان دیروز و امروز در نظر گرفته‌ایم تا هریک از آنها احساس کنند در شکلگیری موزه‌ها نقشی داشته اند. به این منظور طی فراخوانی از آنها خواسته‌ایم اگر سندی، شیئی ای- یا حتی کارت شناسایی- در اختیار دارند، برای تکمیل موزه بفرستند.
همچنین از آن جا که موزه‌های مهم دنیا، چه عمومی یا تخصصی مثل موزه‌های نفت، بخشی از کار خود را به فعالیت سمعی و بصری اختصاص می‌دهند، موزه‌های نفت ایران نیز این قاعده را دنبال می کنند. به این ترتیب تمام آثار تصویری (به صورت فیلم، ویدئو و عکس، پوستر) یا آثار صوتی (نظیر برنامه های رادیویی ...) مربوط به صنعت نفت ایران- چه در داخل مرکز فرهنگی اداره کل روابط عمومی و یا در شرکتها- در موزه تهران متمرکز خواهد شد، همچنین تولیدات تاریخ شفاهی نفت- مصاحبه های تصویری با پیشکسوتان صنعت – نیز در پوشش بخش فرهنگی و تاریخی موزه تهران قرار می‌گیرند. هم اکنون بخشی از این پروژه در قالب تاریخ شفاهی نفت در دوران دفاع مقدس در گفتگوی تصویری یا شهود زنده، در حال تولید است.
در پایان تردیدی ندارم که با یاری خداوند بزرگ، پشتیبانی وزیر محترم نفت، مدیران و کارکنان صنعت در همه سطوح و همت کوشندگان طرح، بخش مهمی از این موزه‌ها در دوران دولت تدبیر و امید به بهره‌برداری خواهد رسید.
