طراحی ابزارهای معاملاتی نوین براساس نیازهای واقعی اقتصاد

به گزارش پایگاه تحلیلی خبری بانک و صنعت، تامین مالی مشتریان، عملکردی است که بورس کالا با مدد گرفتن از آن می‌تواند شرایط و بستری را فراهم آورد تا تولید کنندگان با آرامش و امنیت خاطر بیشتری مواد اولیه خود را تامین کرده و به دنبال راهکارهایی برای پیشرفت و ارتقای سطح فعالیت و کیفیت محصولات واحد تولیدی روند. از جمله نتایج این عملکرد می‌توان به کارآیی، سرعت، تامین مالی بر اساس تولید و تامین مالی ارزان ‌قیمت اشاره کرد. در شرایطی که تولید کننده نقدینگی را برای خرید مواد اولیه خود ندارد، با مدد گرفتن از ابزارهای تامین مالی می‌تواند نیاز بنگاه تولیدی خود را تامین کند و با پشت سر گذاشتن نگرانی از این ناحیه، به برنامه‌ریزی و ایجاد راهکارهایی برای تولید محصولات نهایی باکیفیت‌تر و رقابت با محصولات مشابه خارجی خود بپردازد. در همین زمینه گفت‌وگویی با حامد سلطانی‌نژاد، مدیرعامل بورس کالای ایران از نظرتان می‌گذرد:

بورس کالای ایران چه جایگاهی در بازارهای کالایی دارد و چه اهدافی را دنبال می‌کند؟

بورس کالای ایران بستری برای طراحی ابزارهای معاملاتی نوین براساس نیازهای واقعی اقتصاد کشور است. رویکردها در طراحی این ابزارها هدایت صحیح سرمایه‌ها به بخش‌های تولیدی اقتصاد، ارتقای ساختارهای سنتی تجارت و مبادله کالا، متحول‌سازی شیوه‌های معاملاتی موجود، ارائه ابزارهای معاملاتی جدید و تجهیز بازارهای کالایی و مالی و ایجاد ارتباط منطقی و نظام‌مند میان دو بخش کالایی و مالی کشور است. تسهیل مبادلات، تامین مالی و پوشش ریسک اهداف اصلی طراحی ابزارهای معاملاتی بورس کالای ایران است که در سایه آنها تحقق اهداف دیگری از جمله کاهش هزینه مبادلات، افزایش شفافیت، افزایش سطح مبادلات و روان شدن جریان معاملات نیز برای شکل‌گیری مناسب بازار دنبال می‌شود.

همان‌طور که بیان شد تامین ‌مالی یکی از موارد مورد توجه در بورس کالا است، بورس کالا در رابطه با تامین‌مالی فعالان اقتصادی چه ظرفیت‌هایی را ایجاد کرده است؟

تامین مالی فعالان اقتصادی به خصوص در شرایط حال حاضر اقتصاد، یکی از مهم‌ترین کارکردهای ابزارها و بازارهای بورس کالای ایران است. علاوه بر آن در بورس کالای ایران تامین مالی براساس عقود اسلامی که از ویژگی‌های منحصر به ‌فردی برخوردارند پیاده‌سازی شده است، از جمله این ویژگی‌ها می‌توان به کارآیی، سرعت، تامین مالی بر اساس تولید و تامین مالی ارزان‌قیمت اشاره کرد. به صورت کلی تامین مالی تولیدکننده به این معنی است که تولیدکننده قبل از تولید کالا و آماده شدن محصول بتواند هزینه‌های تولید را تامین کند؛ چراکه در برخی مواقع تولیدکننده به‌رغم دارا بودن امکانات تولید، نقدینگی لازم برای پوشش هزینه‌های تولید را در اختیار ندارد، از این رو به دنبال راهی است که منابع لازم برای تولید را تامین کند. یک راه مرسوم استفاده از تسهیلات بانکی است ولی این مسیر به راحتی برای وی فراهم نیست، در حالی که ابزارهایی در بورس به این منظور طراحی شده و تولیدکننده می‌تواند با استفاده از این ابزارها علاوه بر بازاریابی و فروش محصول، منابع لازم برای تولید کالا را نیز تامین کند.

چه ابزارها و بازارهایی برای این منظور طراحی و راه‌اندازی شده است؟

بارزترین ابزارهای تامین مالی که در حال حاضر در بورس کالای ایران مورد استفاده تولیدکنندگان قرار می‌گیرد، قراردادهای سلف و اوراق سلف موازی استاندارد است. معاملات سلف شکلی از معاملات است که فروشنده وجه معامله را فوری دریافت کرده ولی کالا را در آینده به خریدار تحویل می‌دهد. تولیدکننده به منظور تامین منابع تولید به پشتوانه تولید آینده و با توجه به برنامه‌ریزی تولید خود اقدام به فروش سلف محصول می‌کند. معاملات سلف به دلیل ماهیت خود برای تامین‌مالی کوتاه‌مدت و عمدتا کمتر از سه ماه مورد استفاده قرار می‌گیرند ولی اوراق سلف موازی استاندارد در تامین‌مالی بلندمدت از قبیل 6‌ماهه و یکساله به کار گرفته می‌شوند.همان طور که اشاره شد تامین مالی در قراردادهای سلف عمدتا به تامین مالی کوتاه‌مدت محدود می‌شود. علت اصلی این مساله مواجهه خریدار با نوسانات قیمت و ریسک نقدشوندگی در طول دوره معامله به دلیل نبود بازار ثانویه و محدود شدن بازار هدف تامین مالی این ابزار به خریدار واقعی محصولات است. این در حالی است که اوراق سلف موازی استاندارد با دارا بودن بازار معاملات ثانویه و مهم‌تر از آن دسترسی به نقدینگی بسیار زیادی که در اختیار سرمایه‌گذاران مالی است، با جذب سرمایه‌گذاران بیشتر، از محدودیت‌های فوق مبرا است. تولیدکننده با انتشار اوراق سلف موازی استاندارد قادر به تامین بخش قابل ‌توجهی از هزینه‌های تولید خواهد بود، بنابراین تولیدکنندگانی که برای تامین سرمایه در گردش با مشکل مواجهند و از نقدینگی کافی برای تولید برخوردار نیستند می‌توانند از ابزار اوراق سلف موازی استاندارد بهره‌مند شوند. اوراق سلف موازی استاندارد در بورس کالای ایران جذابیت‌های گوناگونی دارد. با تعریف اختیار خرید و فروش تبعی برای این ابزار امکان متضرر شدن خریدار و فروشنده اوراق مرتفع شده و از سوی دیگر برای این بازار معاملات ثانویه راه‌اندازی شده است. خریداران در معاملات ثانویه امکان واگذاری یا مبادله چند باره اوراق را خواهند داشت. علاوه بر این بازارگردان بازار ثانویه مسوول‌ تضمین نقدشوندگی و سود روزانه اوراق سلف موازی استاندارد است. تامین مالی به وسیله اوراق سلف موازی استاندارد در ارقام بالا محدودیتی ندارد و فروشنده امکان تامین مالی را با هر مبلغی براساس اعتبارسنجی و تضامینی که ارائه می‌کند، دارد. این در حالی است که در سیستم بانکی اخذ تسهیلات با ارقام بالا با محدودیت‌های بیشتری همراه است. بنابراین این شیوه تامین مالی برای تولیدکنندگان بزرگ بسیار راهگشا است. در تامین مالی از طریق انتشار اوراق سلف موازی استاندارد عموم تامین مالی از سوی افراد مشتاق سرمایه‌گذاری انجام می‌شود و لازم نیست که خریداران اوراق، فعال بازارهای کالایی باشند، از این رو این ابزار توان جذب سرمایه‌های کلان آزاد در سطح جامعه و سوق آن به سمت تولید را دارد.

آمار تامین‌مالی صورت گرفته از طریق انتشار اوراق سلف موازی استاندارد و قراردادهای سلف به خصوص در حوزه محصولات پتروشیمی در سال گذشته و سال جاری به چه صورت بوده است؟

ارزش تامین مالی از طریق انتشار اوراق سلف موازی استاندارد و قراردادهای سلف در بورس کالای ایران در سال 1395 به ترتیب حدود 32 هزار میلیارد ریال و 157 هزار میلیارد ریال و در سال 1396 نیز تا نیمه شهریورماه به ترتیب 225 میلیارد ریال و 71 هزار میلیارد ریال بوده است. در حوزه محصولات پتروشیمی، تامین مالی صورت گرفته در قالب قراردادهای سلف در سال 1395 و تا نیمه شهریورماه سال 1396 به ترتیب 32 هزار میلیارد ریال و 10هزار میلیارد ریال بوده است. در سال 1395 اوراق سلف موازی استاندارد پلی اتیلن سنگین شرکت پتروشیمی ایلام به ارزش هزار میلیارد ریال و اوراق سلف موازی استاندارد اوره گرانول شرکت پتروشیمی شیراز به ارزش 2 هزار میلیارد ریال منتشر شد.

آیا ابزارها و راهکارهای دیگری برای تامین‌مالی از طریق بورس کالای ایران فراهم شده است؟

گواهی سپرده کالایی، اوراق خرید دین و صندوق کالایی نیز از دیگر ابزارهای تامین مالی در بورس کالای ایران هستند. تولیدکننده با تحویل محصول به انبار بورس در ازای محصول تحویلی مالک گواهی سپرده قابل معامله و قابل توثیق می‌شود. از گواهی سپرده کالایی می‌توان برای توثیق و اخذ تسهیلات از سیستم بانکی استفاده و به این طریق تامین مالی کرد. از طرف دیگر تولیدکنندگان می‌توانند انبارهای خود را در قالب انبارهای بورسی پذیرش کرده و از توثیق گواهی سپرده کالایی معادل کالای موجود در آن انبارها تسهیلات بانکی دریافت کنند. اوراق خرید دین نیز یکی دیگر از ابزارهای تامین مالی از طریق بورس کالای ایران است. صندوق‌های کالایی با فروش واحد سرمایه‌گذاری و جذب سرمایه از طریق آن از بازار سرمایه، مجاز به سرمایه‌گذاری در اوراق‌بهادار مبتنی بر کالا هستند. صندوق‌های کالایی در اصل به عنوان ابزار سرمایه‌گذاری مطرح هستند بنابراین ابزاری برای تامین مالی از طریق سرمایه‌گذاری روی اوراق‌بهادار مبتنی بر کالا نیز محسوب می‌شوند، به طور مثال با توجه به اینکه بنگاه‌های اقتصادی نظیر تولیدکنندگان محصولات فولادی و پتروشیمی‌ها معمولا درصدی از محصولات خود را در انبار نگهداری می‌کنند، بنابراین با اوراق بهادار کردن موجودی انبارها و فروش این اوراق به صندوق‌های کالایی می‌توانند منابع جذب کنند.

برای رونق تجارت لازم است که شرایط تامین‌مالی خریداران کالا نیز محقق شود، آیا بورس کالای ایران در این زمینه نیز راهکاری ارائه کرده است؟

برای این منظور در بورس کالای ایران معاملات نسیه و معاملات با تسویه اعتباری برای تامین مالی خریداران و مصرف‌کنندگان کالا طراحی شده‌اند. بهترین ابزار تامین کالا برای مصرف‌کنندگان استفاده از معاملات نسیه است. با انعقاد قرارداد نسیه، مصرف‌کننده، کالا را از عرضه‌کننده تحویل گرفته و نسبت به مصرف یا فرآوری یا به‌کارگیری آن در تولید کالای دیگر اقدام می‌کند و در سررسید معقولی که متناسب با دوره تجاری تولید کالا باشد نسبت به پرداخت ثمن کالا به عرضه‌کننده اقدام می‌کند.