سه ریسک عمده در نظام بانکی ایران

 به گزارش پایگاه تحلیلی خبری بانک و صنعت به نقل از روابط عمومی بانک توسعه صادرات ایران ، در همایش انجمن مهندسی مالی اسلامی دکتر علی صالح آبادی، با اشاره به جایگاه فاینانس و علوم مالی در سیستم بانکی ایران گفت: فعالیت بانک ها مستلزم جذب مستمر منابع سپرده و مصرف این وجوه در قالب وام ها و سرمایه گذاری هاست.

به گفته وی با توجه به آن که رابطه سپرده ها و تسهیلات در سیستم بانکی از نسبت مشخصی تبعیت می کند الزام به سیاست گذاری در حوزه جذب منابع و تخصیص آن از اهمیت بالایی برخوردار است.

وی افزود: بانکها از حسابداری تعهدی برای حسابداری مالی خود استفاده می کنند و این شیوه عمل، ریسک های عملیاتی ناشی از ساختار بدهی و دارایی را پنهان می کند.

صالح آبادی اظهارداشت: یکی از مشکلاتی که در سیستم بانکی وجود دارد همین شیوه حسابداری تعهدی به ویژه در قالب طرح هایی است که در حوزه مشارکت وجود دارد. معمولا سه تا چهار سال دوره اجرای یک پروژه طول می کشد تا یک پروژه مشارکت مدنی به فروش اقساطی تبدیل شود و این در حالی است که در دوره مشارکت سودی تحت عنوان سود تعهدی شناسایی می شود که دوره پرداخت آن در آینده مثلا سه سال آتی آغاز می شود.

وی ادامه داد: بنابراین حسابداری تعهدی با انتقال زیان به دوره های آتی به پنهان شدن ریسک های عملیاتی ناشی از این اقدام دامن می زند.

مدیرعامل بانک توسعه صادرات اضافه کرد: مشکل دیگر تحلیل رفتن سرمایه بانکها با باریک شدن فاصله بین دارایی ها و بدهی ها است. در سیستم بانکی عمده جذب منابع از محل جذب سپرده های مردمی است و سرمایه درصد کمی از منابع بانکها را در بر می گیرد، بنابراین هر گونه زیان به شدت روی سرمایه اثرگذار است و ریسک را به سرمایه منتقل می کند.

وی مهمترین ویژگی های عملیات بانکها را اعطای وام و دریافت سپرده با نرخ های متفاوت با سررسیدهای متفاوت تعریف کرد و گفت:  اینجاست که مدیریت دارایی و بدهی و مدیریت نقدینگی به طور کلی در سیستم بانکی نسبت به هر جای دیگر از حساسیت بالاتری برخوردار می شود.

دکتر صالح آبادی ادامه داد: موضوع دیگر سررسید کوتاه تر سپرده ها نسبت به وام ها و تعدیل سریع تر نسبت به نرخ های سود جاری بازار است. در حال حاضر سپرده بلندمدت در سیستم بانکی ما یک ساله است درحالیکه تسهیلات بلندمدت است لذا سیالیت بالا است و اهمیت موضوع بیشتر شده و موضوع عدم تطابق دارایی ها و بدهی‌ها (سپرده و تسهیلات) در سیستم بانکی از اهمیت بالایی برخوردار می شود.

به گفته وی، اگر بخواهیم تعریف مشخصی از مدیریت دارایی (Asset Liability Management) داشته باشیم که تعریف مشخص آن تطابق دارایی ها و بدهی ها است هنگامی که موسسات مالی سررسید سپرده هایشان را با مدت وام هایشان تطبیق می دهند تا از تأثیرات منفی تغییرات سریع نرخ های سود جلوگیری کنند.

مدیرعامل بانک توسعه صادرات تصریح کرد: تعریف دیگر مدیریت فعال ترازنامه یک بانک به منظور نگهداشت ترکیب وام و سپرده ها مطابق با اهداف بانک به منظور دستیابی به رشد بلندمدت و مدیریت ریسک است.

 نرخ سود مهمترین ریسک  سیستم بانکداری

صالح آبادی با اشاره به این که ما در سیستم بانکی سه ریسک مهم درحوزه مدیریت دارایی و بدهی داریم ریسک نرخ سود را اولین و یکی از مهمترین این ریسک ها اعلام کرد و گفت: در این ریسک قیمت گذاری بین وام ها و سپرده ها از اهمیت بالایی برخوردار می شود. ریسک دوم از نگاه وی ریسک اعتباری یا احتمال عدم بازپرداخت وام ها و ریسک اخر ریسک نقدینگی است که تفاوت سررسید وام ها و سپرده ها را شامل می شود.

به تحلیل وی در سمت راست ترازنامه بانک، وام ها، اوراق مشارکت و سرمایه گذاری ها را داریم که دارایی‌های درآمدزای سیستم بانکی را شامل می شوند که عمده آن را وام‌ها تشکیل می دهند. در بخش دارایی های غیردرآمدزا نیز می توان به دارایی های ثابت همچون شعب و ... اشاره کرد که درآمدزایی مستمری در سیستم بانکی ندارند. وی اضافه کرد: در سمت بدهی ها و حقوق صاحبان سهام نیز عمدتا سپرده ها و سرمایه را داریم که در بخش سرمایه دو بخش سرمایه اصلی (حقوق صاحبان سهام) و تکمیلی ( ذخایر تجدید ارزیابی یا تسعیر ارز) را شاهد هستیم.

به گفته مدیرعامل بانک توسعه صادرات اگر به سود و زیان یک بانک نیز نگاه کنیم شاید هسته اصلی سود و زیان یک بانک را درآمدهای بهره ای و هزینه های بهره ای  تشکیل می دهند (که البته در بانکداری اسلامی به مشاع و غیرمشاع تقسیم می شوند که با سیستم غربی تفاوت هایی را دارد) که یک مدیریت کاملا حرفه ای را می طلبد.

وی یاد آور شد: سایر درآمدها در سیستم بانکداری همچون بنگاه داری، خرید و فروش ارز، خدمات ارایه شده توسط بانک و ... و سایر هزینه های بانکی نیز همچون هزینه های مطالبات مشکوک الوصول، هزینه کارمزد، هزینه استهلاک و هزینه های اداری و ... است ولی عمده تمرکز روی بخش اول (درآمدها و هزینه های بهره ای) است.

به عقیده مدیرعامل بانک توسعه صادرات، ریسک نرخ سود تهدید جدی برای بانکها محسوب می شود و روی خالص ارزش فعلی جریان های نقد و آتی اثرگذار است و مدیریت این ریسک نیز در سیستم بانکی بسیار مهم است.

وی اظهارداشت: معمولا در بانکها کمیته مدیریت منابع و مصارف (دارایی و بدهی) را داریم که وظیفه اصلی آن مدیریت این ریسک است. در هر حال مدیریت این ریسک در کوتاه مدت و بلندمدت از اهمیت بالایی برخوردار است.

صالح آبادی با اعلام این مطلب که در کوتاه مدت در دوره های مختلف باید منابع موجود ناشی از سررسید داراییهای ما مشخص شود، افزود: در مورد بدهی ها نیز باید به همین نحو رفتار کنیم تا شکاف بین درآمدها و بدهی های بانکی مشخص شده و پس از برنامه ریزی برای آن کمبودها و مازادها را مدیریت کنیم.

به گفته وی، در بلند مدت نیز باید برای شرایط کاهش نرخ یا افزایش نرخ برنامه ریزی کنیم. تحلیل رفتار منحنی های بازه در سناریوهای مختلف، پیش بینی عملکرد فرضی دارایی ها و بدهی ها در هر سناریو و پیشنهاد تعدیل دارایی‌ها و بدهی‌ها سه اقدامی است که بانکها باید در مرحله بلندمدت در دستور کار خود قرار دهند.

 ریسک نقدینگی و مدیریت نگهداشت

صالح آبادی در بخش دیگری از سخنان خود به ریسک نقدینگی اشاره کرد و آن را ناشی از ناتوانی در تأدیه بدهی‌ها و تأمین منابع با سرعت و هزینه معقول از محل افزایش بدهی و یا تبدیل دارایی به وجه نقد دانست و گفت: اینجا دو مفهوم مختلف را داریم که نخست ریسک تأمین نقدینگی است و دوم ریسک نقدشوندگی دارایی ها است که چقدر دارایی ما در بازار قابلیت تبدیل به نقد را دارا است.

به گفته وی، کمبود نقدینگی در شرایط بحرانی می تواند بانک را با چالش مواجه کند و از طرفی نگه داشت نقدینگی هزینه فرصتی را متوجه بانک می کند. بنابراین تعیین نسبت بهینه نقدینگی در سیستم بانکی مقوله بسیار پیچیده و بااهمیت است.

به گفته صالح آبادی، تغییرات نرخ سود بانکی، تغییرات نرخ ارز، بازار عملیات بین بانکی، کمبود منابع مالی بانک‌ها، افزایش مطالبات غیرجاری در سیستم بانکی و ضرورت افزایش توان تسهیلات دهی بانکها جزو مهمترین موضوعاتی است که از اهمیت بالایی در سیستم بانکی برخوردار شده است.

وی در پایان یادآور شد: یکی از موضوعاتی که ما در بانک توسعه صادرات دنبال می کنیم ایجاد یک سامانه قیمت گذاری وجوه انتقالی است که به هر حال یکی از روش های نیل به مدیریت دارایی و بدهی همین روش است که فرایند مشخصی با روش های متفاوتی دارد. این روش در کنار روش های مرسوم گذشته مورد استفاده قرار می گیرد و بر مبنای این مدل مدیریت دارایی و بدهی ها را خواهیم داشت.