به گزارش پایگاه تحلیلی خبری بانک و صنعت، موزه‌های برتر کشور در سال 96، 31 اردیبهشت امسال توسط کمیته ملی موزه‌های ایران و بعد از رأی حدود 30 داورِ انتخاب شده از سوی ایکوم ایران انتخاب و معرفی شدند، داورانی که هر کدام از آن‌ها ویژگی‌های مشخصی برای اعلام رأی داشتند، مانند کارشناسان موزه‌دار با افکار و آرای مختلف از نسل‌های میانی، موزه‌داران پژوهشی و فعالان سال‌های گذشته‌ی موزه‌ای.
داوری که به قول رئیس ایکوم ایران، سید احمدمحیط طباطبایی یکی از جامع‌ترین داوری‌های انجام شده به نسبت سال‌های گذشته بوده است. اما اعلام موزه‌های برتر سازمان میراث‌فرهنگی در سال 96، علاوه بر برخی دلخوری‌ها و حرف و حدیث‌های سالانه برای علت انتخاب شدن یا نشدن برخی موزه‌ها، امسال به نسبت سال‌های گذشته شاخصه‌ها و معیارهای متفاوتی را نیز همراه خود داشت، معیارهایی مانند توجه به حضور معلولان در موزه‌ها و کودکان و نوجوانان.
آیین انتخاب موزه برتر، رقابت نیست، رفتار است
محیط طباطبایی ، با بیان این‌که در زمان اعلام فراخوان موزه‌ای اعلام شد که هر موزه برای معرفی خود درهر کدام از 10 معیار مشخص شده، باید آن را در پاورپوینت‌های پنج صفحه‌ای ارائه کرده و در فیلمی چند دقیقه‌ای نیز در مورد موزه توضیح دهد، ادامه می‌دهد: با انجام این کارها امسال پس از 11 سال، ایکوم توانست در شاخص‌های مشخص شده به 47 موزه تقدیرنامه دهد که از این تعداد 30 مورد از شهرستان‌ها انتخاب شده بودند.
او با بیان این‌که در انتخاب‌های انجام شده مشخص شد که در کل موزه‌ها از نظر کمی و کیفی با رشدِ عالی در طول یک سال گذشته مواجه بوده‌اند، اضافه می‌کند: با این وجود این رشد در حوزه‌ی غیردولتی نسبت به دولتی نمودِ بیشتری داشته است. این اتفاق از نظر ما طبیعی است چون موزه‌های بزرگ دولتی در تهران‌اند، اما موزه‌های کوچک‌دولتی و خصوصی بیشتر در شهرستان‌ها قرار دارند، بنابراین منطق چنین چیزی را حکم می‌کند.
وی با اشاره به برخی اظهار نظرها مانند لزوم شرکت نکردن موزه‌هایی مانند موزه ملی ایران یا موزه ملی ملک به واسطه‌ی داشتن معیارهایی که سالانه می‌تواند آن‌ها را در این آئین برتر معرفی کند، می‌گوید: معتقدم باید چنین موزه‌هایی را نیز تقسیم بندی کرد و آن‌ها را با هم‌عرضِ خودشان سنجید. بنابراین همیشه از همه‌ی موزه‌ها درخواست می‌کنم تا سالانه در این آئین شرکت کنند و آن را رقابت ندانند، بلکه برگزاری این آئین یک نوع رفتار است.
لزوم برپایی نمایشگاه‌های مشترک توسط موزه‌های کشور
رییس ایکوم ایران با تاکید بر این‌که این کمیته ملی در کشور امسال به برپایی نمایشگاه‌های مشترک به نسبت برپایی نمایشگاه‌های انفرادی تاکید دارد، ادامه می‌دهد: این برای‌مان اهمیت بیشتری دارد که چهار موزه بتوانند یک نمایشگاه مشترک بزنند تا یک موزه، نمایشگاهی انفرادی دایر کند، این اتفاقی است که آن را سنجیده‌ایم.
وی با بیان این‌که برگزاری ائین موزه‌های برتر را یک سنجش موزه‌ای توسط موزه‌های مشخص شده می‌داند و می‌افزاید: این اقدام یک اشتراک کلی بود، آن برای ما مهم است که بین موزه‌ها جا بیفتد که سنجش موزه‌ها توسط خودشان رخ می‌دهد، از سوی دیگر در گزارش‌هایی که به شورای بین‌المللی موزه‌ها داده‌ایم این کار را به عنوان دستاورد موزه‌های برتر در کشور پذیرفته‌اند، درست مانند استفاده ایران از طرح «شبِ سپیدِ موزها در اروپا» و در مقابل آن برگزار کردن آئین انتخاب موزه‌های برتر در حالت کلی و با جزئیات کامل از سوی ایران، که دیگر موزه‌های دنیا آن را الگو قرار داده‌اند.
به گفته‌ی محیط طباطبایی با بیان این‌که ایکوم ایران آئین انتخاب موزه‌های برتر را به عنوان یک تجربه ملی و نو و حتی در حد بومی‌سازی برگزار می‌کند.
معیار توجه به معلولان در دستور کار موزه‌های کشور
او با تاکید بر این‌که از سال آینده در آئین انتخاب موزه‌های برتر توجه به معیار "معلولان" حتما یک آیتم غیرقابل حذف است، ادامه می‌دهد: از دو سال گذشته توجه به این معیاررا در موزه‌ها دنبال کردیم، اما هنوز هیچ اتفاقِ جدیدی در موزه‌های کشور برای این شاخصه رخ نداده است.
وی ادامه می‌دهد: این نیست که فقط یک تخته روی پله‌ها بگذارند و بگویند بحث توجه به معلولان نیز درست است، باید ببینیم چقدر برای حضورِ نابیناها، ناشنواها یا یک اُتیسم در موزه‌ها کمک کرده‌ایم، موزه‌هایی که مانند موزه صلح آن هم در سطحی خاص به این قضیه پرداخته‌اند، معدود هستند.
موزه ملی ایران به نابینایان بروشور بریل خدمات می‌دهد
او با اشاره به کمک‌هایی که یکی از مسئولان کتابخانه‌ی حسینیه ارشاد در بخش نابینایان و ناشنوایان به ایکوم ایران کرده است، اضافه می‌کند: متاسفانه ایکوم اعتباری ندارد که حتی یک پرینتر بریل داشته باشد وگرنه به صورت رایگان همه موزه‌های کشور بروشور بریل از اطلاعات موزه‌ای در اختیار داشتند، هر چند تا کنون خوشبختانه این اتفاق برای موزه ملی ایران رخ داده است.
به گفته‌ی وی؛ در این شرایط موزه ملی ایران؛ یکی از نخستین موزه‌هایی است که راهنمای بریل دارد، هر چند امکان همراه داشتن این راهنما در خارج از موزه برای‌شان مهیا نیست، اما تا زمانی که در موزه هستند نابینایان می‌توانند با در دست گیرفتن و لمس بروشور با آثار موجود در موزه‌ی ملی ایران آشنا شوند.
رئیس ایکوم ایران یک پیشنهاد نیز برای موزه‌های کشور دارد؛ او می‌گوید: از موزه‌ها خواسته‌ایم تا با ساختِ ماکتِ آثار تاریخی به معلولان و نابینایان برای درک آن‌چیزی که در موزه‌هاست کمک کنند.
او ادامه می‌دهد: همه‌ی موزه‌ها نیاز به ماکت و مولاژ آثار تاریخی دارند تا در مکانی مشخص در موزه‌هایشان نمایش دهند و دارند معلولان بتوانند آن‌ها را لمس کنند تا با هویت آثار تاریخی آشنا شوند.
وی با تاکید بر این‌که در برنامه‌های امسال ایکوم ایران اقداماتی از جمله درنظر گرفتن یک روز با عنوان روز «معلولان و موزه» مشخص و تلاش شد تا دست‌کم در نشست‌ها نام‌هایی مانند انجمن معلولان، انجمن اسکیزوفرنی و اوتیسم برده شود، موزه ملی ایران را یکی از معدود موزه‌های کشور دانست که برای نابینایان اقدام به تهیه بروشور بریل کرده است.
او معتقد است: دیگر موزه‌ها نیز باید این کار را انجام دهند، از جایی که به این فکر کردیم شاید آن‌ها هزینه‌ی این کار را نداشته باشند، تلاش کردیم تا این مشکل را برطرف کنیم و در صحبت‌های انجام شده ترجمه آثار به بریل و تایپ آن‌ها به صروت رایگان برای همه‌ی موزه‌ها انجام می‌شود، تا فقط هزینه‌ی تکثیر این کار را برعهده داشته باشند.
پیشنهاد ایکوم ایران برای استفاده از شاخص معلولان در موزه‌ها
محیط طباطبایی همچنین با اشاره به فارغ‌التحصیل‌هایی که در طول سال‌های گذشته تا امروز از مدرسه باغچه‌بان فارغ التحصیل شده، اظهار می‌کند: دست‌کم هر موزه می‌تواند یک راهنمای ناشنوا در اختیار داشته باشد، حتی اگرامکان استخدام ندارد، کسانی که تمایل دارند می‌توانند هزینه‌ی استفاده از راهنما را پرداخت کند.
رئیس ایکوم ایران تاکید می‌کند: ایکوم ایران در روز معلول یک پیشنهاد رسمی به سازمان میراث فرهنگی داد تا شاخص معلولان را در موزه‌های جدید در دست ساخت بگنجاند و در فعالیتِ معرفی نیز وارد شود و از سال آینده به عنوان یک شاخص بومی در جهت موزه‌های برتر مورد توجه قرار گیرد.
او با تاکید بر این‌که در حال حاضر 9 گروه معلول در کشور وجود دارد، اما فقط موزه‌ی ملی ایران به معلولان بها می‌دهد،ادامه می‌دهد: از یک سو باید به انواع موزها فکر کرد، موزه‌هایی که در بناهای تاریخی شکل گرفته‌اند همیشه در تغییر ظاهر و کاربرد در اولویت هستند نباید برای ان‌ها هر کاربرد و تغییری را در نظر گرفت.
وی با اشاره به این‌که در سال‌های گذشته موزه‌ی فرش دارای سالن نابینایان بوده و حتی طرح‌هایی مانند نقش کاشان به صورت برجسته بافته می‌شده تا نابینایان بتوانند آن را لمس کنند، می‌گوید: تا جائی که می‌دانم مدتی است این سالن تعطیل شده است. اما باید توجه داشت همه‌ی معلولان معلول فیزیکی نیستند.
رئیس ایکوم ایران در ادامه به برنامه‌ریزی‌هایی که برای برگزاری کارگاه‌های آموزشی انجام شده، تاکید می‌کند: از دو سال گذشته به این بحث توجه داشته‌ایم که چه کسانی در موزه‌های خود به این بحث توجه می‌کنند، یک سال نیز این روند را چک کردیم، اما کسی قدمی در این زمینه برنداشت، بنابراین سال گذشته اعلام کردیم باید به این بُعد نیز توجه شود اما باز هم این اتفاق رخ نداد، بنابراین امسال قرار است توجه به حضور معلولان به عنوان یک شاخص مدنظر باشد، تا این حد که دو کارگاه اموزشی یکی برای معلولان فیزیکی و دیگری برای معلولان ناتوانی‌های گوش و چشم برگزار شود، تا موزه‌ها با تجربه‌ی بهتری وارد شوند، حتی اگر شده موزه‌ها برای پُزدادن هم که شده به این سمت بروند.
تجربه‌ای متفاوت از یک موزه در ونیز
محیط طباطبایی در ادامه به تجربه‌ی بازدید خود از بنای معروف کاخ جمهوری در ونیز اشاره می‌کند که رفتار با این بنا در قالب یک موزه چگونه بوده است.
او می‌گوید: در این بازدید دیدم برای معلولانی که نمی‌توانند از پله‌ها بالا بروند، هیچ بالابری درنظر گرفته نشده، سوال کردم که چرا وجود ندارد؟ گفتند به بنا لطمه وارد شدن به بنا این کار انجام نمی‌شود، چون بنا به عنوان یک اثر تاریخی در اولویت است، بنابراین کسانی که در این شرایط بودند در سالن همکف و به صورت مجازی فیلمی از همه‌ی بخش‌های کاخ جمهوری می‌دیدند.
وی با بیان این‌که در ایران نیز در بناهایی مانند کاخ چهلستون با عالی‌قاپو امکان استفاده از بالا وجود ندارد، اما می‌توان با استفاده از تکنولوژی مانند "هولوگرام" برای گردشگرانی که امکان بالا رفتن از بنا را ندارند با استفاده از نمایش هولوگرام، یک بازدید مجازی تعبیه کنیم.
تعداد بازدیدکنندگان از موزه‌ها باید متناسب با بنا باشد
او با تاکید بر وجود رویکرد در هر بنایی ادامه می‌دهد: رویکرد در بنای تاریخی، ارزش‌های تاریخی بناست. تا جایی می‌توانیم از بناهای تاریخی حتا به عنوان موزه استفاده کنیم که آسیب نبینند، قطعا چیزی که تا کنون در این زمینه پیشنهاد کرده و پیگیر آن بوده‌ایم، موزه پذیری بناهای تاریخی است. باید به این نکته توجه کرد که یک ساختمان تاریخی از نظر وجوه و ستون چقدر می‌تواند موزه باشد، از سوی دیگر چند نفر در طول روز می‌توانند از این بنا دیدن کنند که به آن آسیبی وارد نشود.
رئیس ایکوم ایران با تاکید بر لزوم توجه به ورودِ تعدادِ گردشگران در موزه‌ها ادامه می‌دهد: به موزه‌ها نیز اعلام کردیم که باید به این نکته توجه کنند. وقتی تصمیم گرفته می شود در روز صد نفر می‌توانند از عالی‌قاپو دیدن کنند، نفر 101 باید بداند که بازدید او فردا امکان‌پذیر است و ناراحت نشود، در این شرایط همه چیز درست می‌شود.
محیط طباطبایی با تاکید بر اهمیت فرهنگ‌سازی در موزه‌ها می‌گوید: این اتفاق مهم است، باید این کار حتی برای مخاطب موزه‌ای نیز انجام شود، از امروز تا نوروز 98 و روزجهانی موزه فرصت داریم تا بارگذاری در موزه‌ها را کاهش دهیم. باید با افراد، گروه‌ها و تورگایدها، راهنماها و مسئولان صحبت کنیم و این فرهنگ‌سازی را انجام دهیم.
او معتقد است: باید برای یکسری از بناها ظرفیتِ بازدید گذاشت، به عنوان مثال یک بنا را از بازدیدهای دانش‌آموزی حذف کرد، این کار را قبلا انجام داده‌ایم، در سال 83 صاحبقرانیه ظرفیت خاصی داشت و عالی‌قاپو را از گروه برخی بازدیدها حذف کرده بودیم، چون بنا ظرفیت نداشت.
باید تکان‌های منارجنبان را کم کرد
وی با تاکید بر این‌که باید در موزه‌ها نقطه تعادل برقرار شود، تعادلی که در آن هم بنا معرفی شود و به آن آسیبی وارد نشود، ادامه می‌دهد: در شهری مانند "ونیز" با وجود این همه گردشگر اجازه ورود هر کسی داده نمی‌شود. این اتفاق باید در بنایی مانند "منارجنبان" مورد توجه قرار گیرد.
او می‌گوید: منارجنبان نباید در روز بیشتر از دو بار تکان داده شود. احترام به این بنا مهم است، افراد باید به آن احترام بگذارند. حتی شخصیتی که آن‌جا خوابیده، ارزش دارد. باید مردم جمع شوند و در یک زمان خاص این بنا حرکت داده شود، نه این‌که برای یک نفر این کار را انجام دهند.
درامد همه موزه‌ها باید به ان‌ها بازگردانده شود
رییس ایکوم ایران با اشاره به مصوبه بازگشت درامد موزه‌ها به آن‌ها اظهار می‌کند: باید تمام درآمد موزه‌ها اختصاصی باشد. باید این کار برای همه موزه‌ها اتفاق بیفتد. درآمد برای موزه‌هایی مانند آبگینه بسیار اهمیت دارد، به جای این‌که مدت‌ها منتظر بودجه‌ی اصلی باشد با درآمد خود می‌تواند دست‌کم برخی کارهای روتین مانند تعویض لامپ موزه را انجام دهد.
محیط طباطبایی می‌گوید: به همین دلیل است که موزه‌های خصوصی وضعیت خوبی دارند، آن‌ها مشکل درآمد را ندارند، چون درآمد برای خود آن‌هاست. اما این مشکل برای موزه‌های دولتی همچنان وجود دارد.
او با اشاره به حذف طرح اختصاصی شدن درآمد از سال 83، به دنبال حذف معاونت معرفی سازمان میراث فرهنگی ادامه می‌دهد: سال 44 مجلس وقت مصوب کرد که درامد موزه‌ها به ان‌ها بازگردانده شود، تا سال 83 و در زمان ادغام سازمان که این کار لغو شد.
وی با اشاره به دوران قبل از سال 83، می‌گوید: زمانی که در معاونت معرفی سازمان میراث فرهنگی بودم، بخشی از درامد موزه‌هایی مانند تخت‌جمشید به موزه‌هایی که درآمد نداشتند، پرداخت می‌شد، مثلا همه درآمد تخت‌جشمید به او اختصاص پیدا نمی کرد، بلکه بخشی از آن را در اختیار قلعه والی قرار می‌دادیم که درامدی نداشت.
او اضافه می‌کند: در ان دوره، تامین اعتبار برگزاری روز جهانی موزه از محل درآمد موزه‌ها انجام می‌شد، آن اعتبار آن قدر زیاد بود که کتاب و بروشور زیادی چاپ می‌شد.
اعتبار لوور تهران را به موزه‌های نیازمند بدهید
رییس ایکوم ایران در ادامه یک پیشنهاد دارد، او می‌گوید: در این شرایط خوب می‌شود اگر اعتباری که از محل فروش بلیت برای اثار «لوور در تهران» به دست آمده در صورتی که موزه‌ی ملی ایران با توجه به مصوبه‌ی جدید به ان نیاز ندارد، این اعتبار به موزه‌های دیگری که درامدی ندارند داده شود.
وضعیت موزه‌های تهران از دید رئیس ایکوم ایران
محیط طباطبایی در ادامه به بررسی وضعیت برخی موزه‌های قرار گرفته در پایتخت می‌پردازد و می‌گوید: موزه آبگینه و سفالینه‌های ایران نسبت به دیگر موزه‌ها وضعیت بهتری دارد. موزه فرش افت درآمد پیدا کرده و از سوی دیگر متاسفانه موزه رضاعباسی خارج از تورهای بازدید قرارگرفته است، گویا برای تورها صرف نمی‌کند که به این موزه بروند.
او ادامه می‌دهد: این در حالی است که اگر کسی بپرسد در یک مدت زمان دو ساعته چطور می‌توان با تهران آشنا شد، بهترین پیشنهاد من قطعا موزه رضاعباسی است. چون تنها موزه‌ای است که در دوساعت می‌توان تاریخ ایران را به طور کامل دید، در واقع آن تنها موزه تخصصی تاریخ هنر ایران است.
رئیس ایکوم ایران موزه پذیری ساختمان از نظر بازدید و حفاظت را یکی از مهمترین اصل‌ها و اولویت در میراث فرهنگی می‌داند و ادامه می‌دهد: در این اصل باید به بحث معلولان نیز اهمیت داده شود.
کودک و موزه پنج سال از معلول و موزه جلوتر است
او در ادامه به انتخاب یک روز در هفته میراث فرهنگی با عنوان روز «کودک و موزه» اشاره می‌کند و می‌گوید: در این روز بازنگری از وضعیت موزه‌ها انجام شد، خوشبختانه حجم کارهایی که تا کنون برای موضوع کودک و موزه انجام شده اصلا با گذشته قابل مقایسه نیست.
او تاکید می‌کند: رفتارها در طول پنج سالِ موزه‌ای بسیار متفاوت شده است، به اندازه‌ای که حتی بخش خصوصی موزه عروسک ایجاد می‌کند.
وی اختصاص اعتبار، تهیه‌ی بروشور و معرفی فضای کودک و ویترین‌های مناسب برای استفاده‌ی کودکان را از دیگر اقداماتی می‌داند که برای ایجاد فضای مناسب کودک در موزه‌ها تعبیه شده‌اند.
او با این اظهار امیدواری که تا پنج سال آینده بتوانیم در مورد موزه‌ها و معلولان نیز به این اطمینان صحبت کنیم، ادامه می‌دهد: مدیر موزه باید از ظرفیت‌ها برای ارتقای سطح معرفی مجموعه خود بتواند استفاده کند و ساختار موزه‌ها باید مستقل شود به گونه‌ای که مدیر موزه حرف آخر را بزند.
گالری‌ها و تاثیر آن‌ها در ایجاد فرهنگ موزه‌ای
او در ادامه به نقش گالری‌ها و تاثیر ان‌ها در فضاهای موزه‌های اشاره می‌کند.
وی تاکید می‌کند: گالری‌ها و موزه‌ها و کنار ان ایکوم، جنس متفاوتی با یکدیگر دارندف اما گالری یک رویکرد مکمل نیز دارد و به عنوان یک بخش فرهنگی که آثار فرهنگی تاریخی را به نمایش می‌گذارد، بسیار اهمیت دارد، بنابراین باید در کنترل میراث فرهنگی و وزارت ارشاد باشد.
محیط طباطبایی با اشاره به طرح "شب سپید موزه‌ها" در دنیا که ایران نیز از آن طرح الگو گرفته است، ادامه می‌دهد: ایکوم جهانی در طرحی مانند شب سپید، چنین پیشنهادی را به گالری داده که دست‌کم یک روز در سال گالری فروشی نداشته باشد و بازدید خود را رایگان کند.
او می‌افزاید: هر چند بسیاری از گالری‌های کشور این کار را انجام می‌دهند. چنین رفتای را می‌توان یک رفتار فرهنگی نامید که در بسیاری از مواقع با شعار و رویکرد موزه‌ای می‌توان آن کار را انجام داد.
رئیس ایکوم ایران با تاکید بر لزوم تشویق گالری‌ها در کشور برای انجام این کار ادامه می‌دهد: هر چند تلاش‌هایی شد تا امسال یکسری نمایشگاه در گالری‌ها تعریف شود، اما سال دیگر امیدواریم این اتفاق رسما رخ دهد و یک روز در سال همه‌ی این کارها فقط جنبه‌ی معرفی داشته باشند و از سوی دیگر معرفی ساختار خود را داشته باشد.
به اعتقاد او باید چنین حرکت‌های فرهنگی در تهران رخ دهد.
