به گزارش پایگاه تحلیلی خبری بانک و صنعت به نقل از روابط عمومی بانک پاسارگاد، در این همایش کامران باژان مدیر گروه بین‌المللی مهندسی و مدیریت باژان و همکاران در خصوص نگاهی اجمالی به شاخص‌های اقتصاد مقاومتی سخنرانی کرد. همچنین هادی احمدی رییس کارگروه مالی انجمن مدیریت ایران مطالبی را در خصوص پیشنهاد راهکارهای عمومی اقتصاد مقاومتی مطرح کرد.
نگاه اجمالی به شاخص‌های اقتصاد مقاومتی
باژان با ذکر این مطلب که سیاستهای اقتصاد مقاومتی، یعنی کشور با سیاست‌هایی که اتخاذ می‌کند، خود را در برابر ضربه‌های جهانی بیمه می‌کند، گفت: شاخص اقتصاد مقاومتی در پی توصیف وضعیت ساختار کشور و زیر سیستم‌های آن و شناسایی عواملی است که می‌تواند باعث افزایش ظرفیت کشور برای مقابله با ضربه‌های مختلف باشد. همچنین شاخص‌ها تلاشی است برای کمی کردن متغیرها که می‌تواند نتایج مفیدی را در برداشته‌باشد.
وی با اشاره به این مطلب که مفهوم مقاومت از سازمان تا کشور و یا منطقه می‌تواند به کار گرفته شود، ادامه داد: نکته کلیدی آن است که باید از بررسی هر سطح به تنهایی اجتناب کرد. بی‌شک آنچه یک سیستم اقتصادی را مقاوم می‌سازد متفاوت‌تر از آن چیزی است که یک سیستم زیست‌محیطی را مقاوم می‌سازد، چه از نظر تهدیدات و مخاطرات و ضربه‌ها، چه از لحاظ ارتباط درونی با دیگر سیستم‌ها.
وی با ذکر این مطلب که ارزیابی توانایی یک کشور در مقابل مخاطرات و شوک‌ها نیازمند تعریف دقیقی از مخاطرات در بستر سیستم‌های آن کشور است ادامه داد: دانشگاه هاروارد ضربه‌ها را در سه دسته ضربه‌های قابل پیشگیری، ضربه‌های راهبردی و ضربه‌های بیرونی تقسیم‌بندی کرده‌است. پیشنهاد این دانشگاه این است که در ضربه‌های قابل پیشگیری از مدیریت ریسک استفاده شود. همچنین رویکرد مناسب برای دسته دوم و سوم ضربه‌ها از ایجاد مقاومت برای حفظ کارکرد سیستم‌ها در هنگامه آشفتگی است. در حقیقت مقابله با ضربه‌ها و آسیب‌پذیری منتهی به از دستدادن هویت ساختاری و زایل شدن پایداری، خواسته اقتصاد مقاومتی است. وی با بیان این موضوع که برای ارزیابی مقاومت اقتصادی کشورها تاکنون بیش از 160 شاخص ترکیبی در سطح بین‌المللی تدوین و منتشر شده‌است افزود: اساس حرکت به سمت شاخص‌سازی برای اقتصاد مقاومتی ایران ضرورتی جدی برای سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان است. همچنین برای محافل آکادمیک نیز ساختن شاخص برای اقتصاد مقاومتی می‌تواند زمینه بحث و بررسی شاخص‌های اولیه را فراهم کند و به مرور امکان مطالعات اثباتی جدیدی را فراهم کند. وی در ارزیابی شاخص‌های اقتصاد مقاومتی تصریح کرد: ابعاد مقاومت‌پذیری اقتصاد بسیار متنوع هستند و با یک تغییر نمی‌توان تمام این جنبه‌ها را اندازه گرفت. این ویژگی وقتی پیچیده‌تر می‌شود که جنبه‌های کیفی اما مهم و غیرقابل اجتنابی پدیدار می‌شوند.
وی از شاخص‌های بریگو گلیو و همکاران، بورمن و همکاران، موسسه WIDER وابسته به دانشگاه سازمان ملل، شاخص آژانس توسعه بین‌المللی آمریکا، ارزیابی مقاومت ملی توسط مجمع جهانی اقتصاد و شاخص جهانی FM به عنوان برخی از شناخته‌شده‌ترین روش‌های ارزیابی در ایجاد شاخص‌های اقتصاد مقاومتی یاد کرد و در مورد هر یک توضیح داد.
وی همچنین به قابلیت‌های یک کشور مقاوم، در گزارش مجمع جهانی اقتصاد سال 2013 اشاره کرد و خاطرنشان کرد: سازگاری (انطباق) با تغییر موقعیت‌ها، مقاوم در مقابل شوک‌های ناگهانی، خودبازیابی تا حد یک تعادل مطلوب (خواه تعادل پیشین و یا یک تعادل جدید) و در همان حال حفظ تداوم عملیات در یک کشور مقاوم متضمن بازیابی‌پذیری سریع پس از یک بحران و هم سازگاری‌پذیری در پاسخ به محیط متغیر هستند.
وی در ادامه با توضیح در خصوص اقتصاد ایران، وضعیت کشور را در خصوص شاخص‌های اقتصاد مقاومتی تشریح کرد. وی همچنین به شاخص‌های نظارت راهبردی در سند سیاستهای کلی اقتصاد مقاومتی اشاره کرد و ادامه داد: این شاخص‌ها عبارتند از شاخص‌های نظارت بر محتوای بندهای مختلف سند کلی اقتصاد مقاومتی که در اصطلاح شاخص‌های مقاومت نامیده می‌شود و شامل دو گروه شاخص هدف و ابزار هستند، شاخص‌های مربوط به ارزیابی 11 محور تغییر ناپذیر که مسیر حرکت اقتصاد با مقصد مطلوب اقتصاد را مشخص می‌کنند، به دو گروه شاخص‌های هویتی و شاخص‌های انتصابی دسته‌بندی می‌شوند، شاخص‌های مربوط به تدارکات ساختاری که به ارزیابی چگونگی ظرفیت‌سازی‌می‌پردازند، شاخص‌های مربوط به زمینه‌ی لازم برای اجرایی کردن سیاستهای کلی اقتصاد مقاومتی که در واقع قابلیت‌سازی را ارزیابی می‌کند و شاخص‌های مربوط به پویاسازی محورهای مقاومت که پایداری مقاومت را ارزیابی می‌کند.
پیشنهاد راهکارهای عمومی اقتصاد مقاومتی
در ادامه هادی محمدی ضمن توضیح در خصوص مفهوم کلی اقتصاد مقاومتی و بیان تاریخچه‌ای از آن گفت: جامعیت و تمامیت از ویژگی‌های اقتصاد مقاومتی هستند. اقتصاد مقاومتی به دنبال افزایش بهره‌وری، رفاه و آسایش مردم و کاهش فشار اهرم‌های تأثیرگذار است. همچنین رویکردی جهادی، انعطاف‌پذیر، فرصت‌ساز، مولد، درون‌زا، پیشرو و برون‌گرا دارد. اقتصاد مقاومتی نیازمند ابزار است و از روش‌های آزمون و خطا اجتناب می‌کند.
وی در ادامه ضمن بیان نقاط ضعف و قوت کشور در پیاده‌سازی اقتصاد مقاومتی به ذکر مثال‌هایی در خصوص هر یک پرداخت و افزود: اقتصاد دولتی، اقتصاد تک محصولی بر پایه نفت، عدم وجود نقشه راه جامع و کامل در اقتصاد، وجود رکود نسبتاً طولانی در اقتصاد کشور، وجود نرخ بالای بیکاری، وجود نرخ پایین بهره‌وری در تولید و اقتصاد کشور، رتبه پایین در ایجاد فضای کسب و کار و .. از نقاط ضعف کشور هستند. وی ادامه داد: داشتن مزیت جغرافیایی، وسعت مرزهای آبی و خاکی، منطقه‌ای و اقلیمی، زیرساخت‌های اقتصادی از قبیل سد و جاده‌ها، خطوط ریلی، کشتیرانی، نیروگاهی و مخابراتی، داشتن معادن و منابع طبیعی، عضویت از بسیاری از پیمان‌های سودمند بین‌المللی منطقه‌ای و جهانی، برخورداری از درجه امنیتی و نظامی قوی در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی، نیروی انسانی جوان و آموزش‌دیده و ... از نقاط قوت کشور هستند. وی در ادامه به فرصت‌های پیشرو اشاره کرد و تصریح کرد: خواست عمومی و اهتمام ویژه و ابلاغ سیاستهای اقتصاد مقاومتی توسط مقام معظم رهبری، داشتن سند چشم‌انداز و برنامه‌های 5 ساله توسعه، توافق هسته‌ای ملقب به برجام، افزایش باور عمومی کشورهای جهان بر قدرت اقتصادی و بزرگی GNP و GDP بازار ایران و ... از جمله فرصت‌ها است. وی در خصوص تهدیدها تصریح کرد: کاهش قیمت نفت و مشتقات آن، کاهش در میزان تولید و یا عرضه محصولات نفتی، بروز نوسانات شدید قیمت ارز و بحران‌های تأثیرگذار داخلی و بین‌المللی، مقاومت در برابر اجرا شدن الگوی اقتصاد مقاومتی و ... نیز از تهدیدهای موجود است. وی در پایان به راهکارهای عمومی ویژه همه دستگاه‌ها و همچنین راهکارهای موردی برای چالش‌های موجود و برخی از دستگاه‌های خاص اشاره کرد.
اقتصاد مقاومتی یک الگوی اقتصادی و یا نظریه نیست
سخنران دیگر همایش دکتر مجید قاسمی، رییس انجمن مدیریت ایران و رییس دانشگاه خاتم بود. در خصوص اقتصاد مقاومتی گفت: در زمان تدوین اقتصاد مقاومتی، تأکید کردیم که اقتصاد مقاومتی، الگو نیست. اقتصادهای مختلف، الگوی خودشان را دارند. اقتصاد مقاومتی نگاهی است در اقتصاد هر کشور، برای اینکه بتوانند اقتصاد خود را مقاوم کنند.
مدیرعامل بانک‌پاسارگاد با بیان اینکه باید ببنیم برای هر بند اقتصاد مقاومتی چه باید بکنیم؛ اظهار داشت: خود اقتصاد مقاومتی نتیجه یک پژوهش علمی است. اقتصاد مقاومتی شعور ملی است. زمانی که اقتصاد مقاومتی نوشته می‌شد ما به همه مسئولان و دستگاه‌ها فراخوان دادیم؛ اما برخی اصلا این موضوع را جدی نگرفتند و برخی هم که خط‌مشی اقتصادی را تعیین می‌کنند، اهمیتی به این قضیه ندادند.
وی با اشاره به بحث صادرات در اقتصاد مقاومتی ادامه داد: در آن زمان گفته شد که صادرات ارزش‌افزوده اقتصادی و ارزآوری خالص داشته‌باشد. سوال اینجاست آیا با تضعیف ارزش پول ملی این مهم حاصل می‌شود؟ با تضعیف‌های پی در پی پول ملی این موضوع به محاق می رود.
نگاه در اقتصاد مقاومتی، نگاه به آینده است
دکتر فیروزه خلعتبری، بانوی اقتصاد ایران، در این همایش ضمن ارایه توضیحی در مورد نرخ ارز گفت: در واقع ارزش پول ملی، عمومی‌ترین قیمتی است که ما داریم. همگی در چند سال اخیر، هفته‌ای یکبار راجع به هدفمندی یارانه‌ها شنیده‌ایم و تمام افرادی که امروز از تضعیف پول ملی جهت تقویت صادرات صحبت می‌کنند، به دفعات گفتند که یارانه باید هدفمند شود تا جواب خوبی بدهد. خلعتبری با طرح این سوال که چطور لازم است یارانه هدفمند شود؛ ولی برنامه‌ریزی برای توسعه صادرات نباید هدفمند شود؛ ادامه داد: شما می‌خواهید به قیمت عمومی دست ببرید، برای اینکه صادرات تشویق شود؛ البته اگر بشود. وی افزود: در سیاستهای کلی اقتصاد مقاومتی، تولید ملی و حمایت از کار و سرمایه ایرانی به دقت این موضوع گفته شده‌است که حمایت هدفمند از صادرات آن هم صادراتی که خالص ارزآوری آن را می‌توان مرتبه‌بندی کرد و مثبت اعلام کرد و همینطور خالص ارزش‌افزوده تولید شده آن را در نظر گرفت؛ اگر محصولی بر اساس شاخص ترکیبی ذکر شده توانست امتیاز کسب کند، افزایش صادرات از طریق بخشیدگی مالیاتی، کمک به بازار و کمک‌های مستقیم به عنوان پاداش صادرات و ... انجام می‌شود. وی ادامه داد: مگر ما نمی‌خواهیم، صادارت تشویق شود؛ بنابراین باید صادارت را هدفمند تشویق کنیم، اتفاقا در این مورد قانون وجود دارد. اسناد بالادستی ما در این رابطه بسیار شفاف است و حدودا 5 تا 6 مورد سیاستگذاری کرده‌است. در این بین افرادی هستند که از یک طرف می‌گویند هدفمند کردن خوب است ولی به عمومی‌ترین قیمت می‌تازند به این دلیل که صادرات را تشویق کنند، من این دوگانگی را شخصا نمی‌فهمم.
وی در بخش دیگری از سخنان خود به سیاستهای کلی اقتصاد مقاومتی اشاره داشت و تصریح کرد: اقتصاد مقاومتی می‌خواهد این را بگوید که اگر با احتمال ضربه‌های مخرب ساختار و هویت مواجه می‌شوید و این احتمال را می‌بینید، باید حتما شهامت دور شدن از تعادل، رفاه موجود و وضعیت موجود را داشته‌باشید و کاری انجام دهید که بتوانید جلوی این ضربه را بگیرید. این اقتصاددان خاطرنشان کرد: بلومبرگ به تازگی گزارشی ارائه کرده‌است مبنی بر اینکه پایان زندگی انرژی‌های فسیلی، قبل از خاتمه یافتن ذخایر آن‌ها است، حال اگر این اتفاق بیفتد، ما چکار می‌کنیم؟ آیا امروز نباید در این رابطه فکری کنیم؟ یکی از روش‌های ساده در این میان، گسترش انجام پژوهش‌هایی است که بنزین و سایر محصولات را به انرژی برای حمل‌ونقل تبدیل می‌کند. آیا نباید اینگونه بیاندیشیم. خلعتبری ادامه داد: باید برخلاف آنچه که تا به امروز فکر می‌کردیم، کاری انجام دهیم، چون جدی گرفتن خطر ضربه خوردن از طرف نفت و سوخت‌های فسیلی که ثروت ملی ما است؛ در حال حاضر یک ضرورت است. وی تأکید کرد: سند سیاستهای اقتصاد مقاومتی، تنها سند سیاستهای کلی ما است که در خود مکانیزم پویا ایجاد کرده‌است. یعنی این امکان را می‌دهد که اگر ضربه‌ی جدیدی ایجاد شود، شما نسبت به آن برنامه‌هایتان را تعدیل کنید.
وی با بیان اینکه نگاه در اقتصاد مقاومتی نگاه به آینده است؛ تصریح کرد: مشارکت فراگیر است اما مردمی که مشارکت می‌کنند باید احساس کنند که با آن‌ها عادلانه رفتار می‌شود. ابزارهای موجود در این بخش، مانند بهره‌روی یا ایجاد مکانیزم‌هایی برای دانش‌بنیان شدن مکانیزم‌هایی هستند که شما را به‌صورت غلتان انعطاف‌پذیر و پویا می‌کنند. در کنار این موارد بحث برون‌گرایی و درون‌زایی مطرح است؛ درون‌زایی یعنی هر فرد بر الگوی زندگی اقتصادی خود حاکم شود . مثلا برای درون‌زاکردن نفت صندوق توسعه ملی قرار داده‌شده و مکانیزم‌هایی که جایگزین‌هایی را ایجاد کند. این کارشناس اقتصادی در رابطه با برون‌گرایی گفت: برون‌گرایی فقط صادارت نیست؛ برون‌گرایی یعنی همراه شدن و قدرت رقابت داشتن با دنیا. بنابراین ما می‌توانیم در دنیا انعطاف‌پذیر شویم. خلعتبری تأکید کرد: برای اینکه هرکدام از این پارامترها، عملیاتی شوند؛ خواسته شده که گفتمان عمومی ایجاد شود. اما متأسفانه گفتمان ما در بیشتر موارد بر مبنای توهمات شخصی است. یعنی حتی سند اقتصاد مقاومتی را مطالعه نمی‌کنیم. اگر بخوانیم متوجه می‌شویم که این سند یک مجموعه رفتاری منسجم و خواسته منسجم دارد. بنابراین در گفتمان‌سازی اول باید سند و بعد از آن مفاهیم را درک کنیم و معیارهای این سند را به درستی ردیابی کنیم. وی افزود: اگر بتوانیم ضربه‌ها را بشناسیم و با آینده‌پژوهی احتمالات را بررسی کرده و قبل از آنکه این ضربه‌ها ایجاد شود، مقابله هوشمند کنیم. با گفتمان‌سازی و ایجاد یک محیط عادلانه، کارها به درستی پیش می‌رود.
