به گزارش بانک و صنعت، یک پژوهش وضعیت نابرابری بین حقوق بگیران صندوق بازنشستگی کشوری را بررسی کرده است که نتایج حاصله گویای آن است که نابرابری حقوق بر حسب «جنسیت» بین این دسته از مستمری بگیران دیده می شود به طوری که حقوق دریافتی مردان بیشتر از زنان است. همچنین این نابرابری بر حسب «رسته شغلی» و حتی «زمان بازنشستگی» افراد نیز چشمگیر و قابل تأمل است.
سیستم های بازنشستگی یکی از مهم ترین اجزای نظام رفاهی در کشورها به شمار می روند. برای این سیستم ها می توان دو وظیفه مهم تعریف کرد از جمله هموارسازی مصرف و باز توزیع درآمد. در هموارسازی مصرف آنچه مهم است اینکه، افراد در دوران بازنشستگی باید به حداقلی از سطح درآمد دسترسی داشته باشند تا مصرف آنها در این دوره با افت چشمگیر روبه رو نشود. در نقش باز توزیعی نیز وظیفه سیستم، کاهش نابرابری بین سالمندان است به طوری که برخی نابرابری ها که در دوران اشتغال برای نیروی کار وجود داشته، در دوران بازنشستگی کم رنگ تر شود. بااین حال، برای بسیاری از بازنشستگان، نابرابری در دریافت حقوق و مزایا، یکی از دغدغه های آنان است و این موضوع در قالب درخواست های متعدد مطرح شده است. با توجه به اهمیت این موضوع، مؤسسه راهبردهای بازنشستگی صبا (نهاد پژوهشی صندوق بازنشستگی کشوری) در گزارشی وضعیت نابرابری بین حقوق بگیران صندوق بازنشستگی کشوری را بررسی کرده است. در این بررسی که بر اساس داده های حقوق بازنشستگی در پایان شهریور 98 انجام گرفته، میزان نابرابری در کل جمعیت حقوق بگیر و سپس به تفکیک جنسیت، رسته و زمان بازنشستگی محاسبه شده است. اگرچه این گزارش از شاخص های متنوعی برای بررسی نابرابری استفاده کرده است، اما در اینجا به برخی از مهم ترین نتایج این گزارش اشاره می شود.
حقوق 90 درصد بازنشستگان کمتر از 3.5 میلیون تومان است
بر اساس اطلاعات موجود در پایان شهریور 98، میانگین حقوق حقوق بگیران صندوق بازنشستگی کشوری دو میلیون و 869 هزار تومان بوده است. در مقابل میانه حقوق برای این افراد دو میلیون و 767 هزار تومان به دست آمده است. رقم میانه به آن معنی است که 50 درصد حقوق بگیران صندوق کمتر (یا برابر) از دو میلیون و 767 هزار تومان حقوق دارند و 50 درصد بیشتر (یا برابر) از این میزان، دریافت می کنند. مقایسه رقم میانه و میانگین نشان می دهد میانگین حدود 4 درصد بیشتر از میانه است؛ این نتیجه نشان می دهد دریافت حقوق بالا توسط برخی بازنشستگان باعث شده میانگین جامعه به سمت بالا کشیده شود هرچند این تغییر مبلغ چشمگیری نیست.
بررسی دقیق تر اطلاعات نشان می دهد تجمیع بازنشستگان در دامنه حقوقی دو میلیون تا 3.5 میلیون تومان است به طوری که 85 درصد بازنشستگان در این بازه، حقوق دریافت می کنند (حقوق 90 درصد بازنشستگان کمتر از 3.5 میلیون تومان است). همچنین 99 درصد بازنشستگان کمتر از شش میلیون و 200 هزار تومان دریافتی دارند اما دامنه حقوق تا 32 میلیون تومان در ماه کشیده شده است. این ارقام نشان می دهد هرچند تعداد افراد بسیار اندکی این حقوق بالا را دریافت می کنند اما پراکندگی را در حقوق بازنشستگی افزایش داده اند.
نابرابری حقوق بازنشستگی بر حسب جنسیت
اطلاعات مربوط به میزان حقوق بازنشستگان بر حسب جنسیت نشان می دهد، به طور متوسط حقوق مردان بیش از زنان است (دو میلیون و 900 هزار تومان برای مردان در برابر دو میلیون و 775 هزار تومان برای زنان) و در نتیجه زنان نسبت به مردان در وضعیت نابرابر و با درآمد پایین تری قرار گرفته اند اما نابرابری حقوق مردان در میان گروه خود نسبت به زنان در میان گروه خود بیشتر است. به زبان ساده در بین زنان بازنشسته نابرابری کمتری نسبت به مردان بازنشسته وجود دارد اما در مجموع زنان کمتر از مردان حقوق می گیرند. این امر می تواند ناشی از رفتار نابرابر بر اساس جنسیت، محدودیت ها و موانع زنان در دست یابی به مشاغل و سطوح بالاتر شغلی و / یا بازنشسته شدن زنان پیش از موعد مقرر باشد.
نابرابری حقوق بازنشستگی بر حسب رسته شغلی از سیاسیون و قضات تا خدماتی ها
دسته بندی دیگری که می توان بر مبنای آن وضعیت نابرابری را سنجید، تفکیک حقوق بگیران در میان رسته های شغلی است. بر مبنای این دسته بندی، حقوق بگیران رسته های شغلی «هیئت علمی» و «قضائی» به طور متوسط حدود 8 میلیون تومان، «مقامات» 6.5 میلیون، «سیاسی» 4.2 میلیون، «امور اجتماعی» 3.2 میلیون، «آموزشی و فرهنگی» و «فن آوری اطلاعات» سه میلیون، «اداری و مالی» 2.8 میلیون، «کشاورزی»، «بهداشتی و درمانی» و «فنی و مهندسی» 2.7 میلیون و رسته «خدماتی» حدود 2.3 میلیون تومان حقوق دریافت می کنند.
اگر جامعه حقوق بگیران صندوق را دهک بندی کنیم، به طوری که دهک اول کمترین بازه حقوق و دهک آخر بیشترین بازه حقوق را دریافت کنند، میانگین حقوق در رسته های شغلی «هیئت علمی»، «قضایی»، «مقامات» و «سیاسی» همگی در دهک 10 درآمدی قرار گرفته اند. میانگین حقوق رسته «امور اجتماعی» در دهک 9، رسته های «آموزشی و فرهنگی» و «فن آوری اطلاعات» در دهک 7 و رسته «اداری و مالی» در دهک 6 قرار دارد. حقوق بگیران رسته های «کشاورزی»، «بهداشتی و درمانی» و «فنی و مهندسی» به طور متوسط در دهک 5 قرار دارند و میانگین حقوق رسته «خدماتی» در دهک 2 قرار گرفته است. به عبارت دیگر، اگر فردی در رسته آموزشی-فرهنگی قرار گیرد به طور متوسط حقوق بیشتری از فردی که در رسته اداری-مالی فعالیت می کند دریافت خواهد کرد. نکته دیگر مورد توجه آن است که در رسته هایی که حقوق بالاتر می گیرند مانند قضات و اعضای هیئت علمی، نابرابری بین بازنشستگان همان رسته ها بالاتر از سایر رسته هاست. به عبارت دیگر بین حقوق بگیران این رسته ها تفاوت بیشتری در مقایسه با رسته های دیگر وجود دارد.
و اما نابرابری حقوق بر حسب زمان بازنشستگی و نارضایتی بازنشستگان
یکی از عوامل بروز نابرابری حقوق در صندوق بازنشستگی کشوری که رد پای آن در خواسته ها و مطالبات بازنشستگان در مطالعات میدانی نیز دیده می شود، قوانین و مقررات در مقاطع زمانی مختلف است که باعث تفاوت حقوق دریافتی بر مبنای زمان بازنشستگی شده است.
محاسبات انجام شده بر اساس این تفکیک نشان می دهد حقوق بازنشستگی افرادی که مدت بیشتری از بازنشسته شدنشان می گذرد نسبت به بازنشستگان جدید کمتر است، به طوری که حقوق کسانی که بیش از دو دهه از زمان بازنشستگی شان گذشته به طور میانگین کم تر از 2.5 میلیون تومان بوده است، درحالی که بازنشستگان سال های اخیر نزدیک به 4 میلیون تومان دریافت می کنند و البته در بین گروه های بازنشسته جدید، نابرابری بیشتری نسبت به گذشته وجود دارد.
در این بین میانگین حقوق افرادی که در سال 1396 بازنشسته شده اند بیشتر از سایر بازنشستگان است. این موضوع می تواند تاحدی نگرش بازنشستگان به موضوع نابرابری برمبنای زمان بازنشستگی را تأیید کند. سیاست متناسب سازی حقوق بازنشستگی که در چند سال گذشته در دستور کار صندوق بازنشستگی کشوری بوده است بیشتر ناشی از این شکل نابرابری بین بازنشستگان بوده است.
در نهایت با استناد به یافته های فوق می توان چنین برداشت کرد که پرداخت حقوق در صندوق بازنشستگی به گونه ای نیست که نابرابری شدید را ایجاد کند که این موضوع می تواند ناشی از وجود قواعد مشخص در تعیین حقوق بازنشستگی باشد؛ اما در مواردی که این قواعد کنار گذاشته شده اند (رعایت نشدن سقف حقوق در دو رسته هیئت علمی و قضائی) نابرابری در صندوق و در درون رسته ها افزایش یافته است.
این موضوع می تواند هشداری برای سیاست گذاران باشد که در صورت ادامه روند فعلی و مجزا کردن گروه ها و رسته های خاص از قواعد بازنشستگی این امکان وجود دارد که در آینده نابرابری در صندوق بازنشستگی کشوری افزایش یابد. علاوه بر این، نتایج نشان داد زمان بازنشستگی، اثر معنی داری بر میزان حقوق بازنشستگی داشته است.
چرا افرادی که در سالهای اخیر بازنشسته شده اند حقوق دریافتی بیشتری دارند؟
بررسی های پیشین نشان داده است که افزایش حقوق در قالب فوق العاده های مختلف در زمان اشتغال و محاسبه آن در حقوق بازنشستگی یکی از دلایلی است که باعث شده افرادی که در سال های اخیر بازنشسته شده اند، دریافتی های بیشتری نسبت به بازنشستگان مشابه در سال های قبل داشته باشند. این امر علاوه بر ایجاد حس نابرابری بین حقوق بگیران، هزینه هایی را بر عهده صندوق بازنشستگی گذاشته است و درصورتی که این روند ادامه یابد، می تواند به نابرابری بیشتر و هزینه های بیشتر برای جبران آن بینجامد.
