ضرورت و اهداف پژوهش
امروزه صنعت بیمه یکی از مهم ترین عوامل توسعه اقتصادی کشورهاست. بخش بیمه با ارائه خدمات، پرداخت به موقع خسارت و کاهش ریسک در سرمایه گذاری می تواند از زندگی اجتماعی انسان ها محافظت نمایند. شرکت های بیمه برای دستیابی به عملکرد قوی و مؤثر باید از محیط، عملکرد رقبا و عملکرد خود آگاه باشند. یکی از مهم ترین ابزارهای تعیین نقاط قوت، ضعف عملکرد، شناسایی فرصت ها و تهدیدهای بیرونی شرکت ها، رتبه بندی مؤسسات بیمه ای است. رتبه بندی موسسات بیمه تصویر مشخصی از جایگاه مؤسسات بیمه در راستای ارائه خدمات بیمه ای برای مدیران شرکت، ناظران نهادهای بیمه ای و مشتریان ارائه می دهد. شرکت هایی با رتبه های بالاتر علاوه بر جذب مشتریان بیشتر می توانند محصولات خود را با قیمت بالاتری به مشتریان ارائه کنند. چراکه مصرف کنندگان این محصولات اطمینان خاطر بیشتری نسبت به محصولات این شرکت ها دارند. کیفیت خدمات بیمه ای ارائه شده و قیمت مناسب از عوامل بهبود این رتبه بندی هستند. ازاین رو در این گزارش به بررسی رتبه بندی بازارهای جهانی باهدف ارائه یک مدل رتبه بندی مطلوب با استانداردهای مؤسسات رتبه بندی بین المللی برای موسسات بیمه ای ایران پرداخته شده است.
بررسی متدولوژی رتبه بندی موسسات بزرگ و کوچک در بازارهای جهانی
در بازارهای مالی دنیا، شرکت های بیمه به صورت دوره ای توسط برخی از مؤسسات رتبه بندی، رتبه بندی می شوند. سه شرکت بزرگ بین المللی یعنی استاندارد و پورز، فیچ و مودیز در حوزه رتبه بندی بیش از 95 درصد کل دنیا را در اختیار دارند. هم چنین بررسی عملکرد رتبه بندی سه مؤسسه ای ام بست، مورنینق استار و کاپیتال اینتلجنس که در این حوزه بسیار کارآمد عمل کردند، حائز اهمیت است.
متدولوژی رتبه بندی استاندارد و پورز (S&P) برای موسسات بیمه ای
این دو موسسه بیش از 80 درصد بازار رتبه بندی دنیا را در اختیار دارند. متدولوژی موسسه S&P برای ارزیابی وضعیت اعتباری شرکت های متکی بر خود این موسسه و شرکت های دولتی و گروه ها مورداستفاده است. در روش مؤسسه S&P از هشت شاخص استفاده می شود که شامل ارزیابی ریسک کشوری و صنعت بیمه، وضعیت رقابت پذیری شرکت، وضعیت درآمدی و سرمایه، وضعیت ریسک شرکت، انعطاف پذیری مالی، مدیریت ریسک شرکتی، مدیریت و حاکمیت شرکتی و نقدینگی شرکت است. برای ارزیابی ریسک کشوری و صنعت بیمه از ترکیبی از متوسط شاخص ها استفاده می شود. برای ریسک کشوری از متوسط ساده چهار شاخص و برای ریسک صنعت بیمه از متوسط پنج شاخص استفاده می شود. هرکدام از شاخص ها در مقیاس (ضعیف ترین تا قوی ترین) در چارچوب «ریسک خیلی بالا»، «ریسک بالا»، «ریسک ملایم»، «ریسک متوسط»، «ریسک کم» و «ریسک خیلی کم» طبقه بندی می شود.
متدولوژی رتبه بندی موسسه مودیز
موسسه مویز برای رتبه بندی شرکت های بیمه از مجموعه ای از شاخص های مالی و کسب وکار، محیط عملیاتی بیمه گر، ملاحظات ریسک کشور و شرکت، حاکمیت شرکتی و کیفیت مدیریت بیمه گران را مورد بررسی قرار می دهد. در سنجش این روش، کمیته ارزیابی رتبه بندی بیمه گر علاوه بر محاسبات کمی و کیفی شاخص ها، از کارت امتیاز هم در کنار این ارزیابی استفاده می کند. این کارت امتیازها نیز بر اساس دیدگاه تحلیل گران در مورد بیمه گر تعیین شده است.
متدولوژی رتبه بندی موسسه فیچ
مؤسسه فیچ برای رتبه بندی مؤسسات بیمه ای از شاخص های کلیدی و کیفی در حوزه مالی و غیرمالی استفاده می کند. کمیته رتبه بندی با ترکیب این شاخص ها بر اساس وزن های اختصاصی به هرکدام از این شاخص ها، رتبه نهایی را تعیین می کند. در رتبه بندی این موسسه اگرچه بخش قابل توجهی از اجزای رتبه بندی شامل بررسی داده های تاریخی بیمه گر است ولی رتبه بندی ها درنهایت با توجه به چشم انداز آینده پایه گذاری می شوند. این نوع بررسی بر اساس روند و چشم انداز هریک از شاخص های کلیدی در حوزه مالی است.
متدولوژی رتبه بندی موسسه ای ام بست
مؤسسه ای ام بست یکی از مؤسسات کوچک و قدیمی است و از سال 1899 میلادی عمدتاً در بازار امریکا شروع به فعالیت کرده است. در حوزه بیمه تخصص خوبی دارد و در این بازار در سطح موسسات بین المللی نظیر استاندارد و پورز رقابت می کند. روش رتبه بندی موسسه ای ام بست خیلی شبیه مؤسسه S&P است. بر اساس آمار سال 2016 میلادی حدود یک سوم از بازار بیمه به تنهایی توسط این مؤسسه رتبه بندی شده است. هدف اصلی رتبه بندی اعتباری موسسه ای ام بست بررسی میزان توانایی بیمه گر در انجام تعهدات مالی خود در بازه زمانی بلندمدت و کوتاه مدت است. این موسسه این کار را از طریق بررسی عمیق از توانگری ترازنامه، عملکرد عملیات بیمه گری، وضعیت کسب وکار و مدیریت ریسک شرکتی با استفاده از شاخص های کیفی کمی انجام می دهد. موسسه ای ام بست پیوسته عملکرد شرکت ها را ارزیابی و رتبه آن ها را در صورت تغییر مجدداً محاسبه و اعلام می کند.
متدولوژی رتبه بندی موسسه مورنینق استار
مؤسسه مورنیق ستار یک موسسه کوچک در آمریکاست و به روش خاص خود اقدام به رتبه بندی می کند. این موسسه برای رتبه بندی موسسات از چهار شاخص ریسک کسب وکار بیمه گر، میزان پشتوانه بدهی بیمه گر، میزان ریسک مالی بیمه گر و فاصله تا ناتوانی در عدم پرداخت را مورد بررسی قرار می دهند. نحوه ترکیب شاخص ها برای رسیدن به رتبه نهایی، به روش میانگین وزنی است.
متدولوژی رتبه بندی موسسه کاپیتال اینتلجنس
موسسه کاپیتال اینتلجنس یک شرکت قبرسی است و بیشتر در حوزه بانکداری رتبه خود را توسعه می دهد. اخیرا این موسسه تلاش می کند تا نقش خود را در بخش رتبه بندی بیمه گسترش دهد. روش رتبه بندی این مؤسسه نظیر موسسات ذکرشده خیلی دقیق و شفاف نیست و بیشتر بر اساس نظر کارشناسان کمیته تعیین می شود؛ لذا رتبه بندی از کیفیت و شفافیت پایینی برخوردار است. این موسسه اظهار می کند برای رتبه بندی از شاخص های وضعیت ترازنامه و انعطاف پذیری مالی، مشخصات ریسک شرکت، مالکیت و حاکمیت شرکتی، استراتژی و مدل کسب وکار و محیط عملیاتی استفاده می کنند. این موسسه در حوزه بیمه جدیداً وارد شده و تنها دو شرکت بیمه را در ایران رتبه بندی کرده و تجربه دیگر کشورها را ندارد.
ارائه روشی برای رتبه بندی موسسات بیمه ای در ایران
برای ارائه مدل رتبه بندی برای شرکت های بیمه ای به جامعیت روش رتبه بندی توجه کرد. ازاین رو برای ارائه مدل پیشنهادی برای رتبه بندی شرکت های بیمه ای ایران روش موسسه استاندارد و پورز و ای ام بست به دلیل جامعیت آن ها به عنوان روش پایه مناسب است. روش این دو موسسه شبیه هم هستند و اختلاف جزئی باهم دارند. از روش سایر مؤسسات نیز به صورت منابع جانبی و جایگزین در شاخص های ناموجود می توان استفاده کرد. با اقتباس از مؤسسات ذکرشده شاخص های وضعیت ریسک کسب وکار، وضعیت ریسک مالی، مدیریت و حاکمیت ریسک شرکتی و دولتی، وضعیت نقدینگی بیمه گر و حمایت های بیرونی نظیر شرکت های وابسته، مادر یا حمایت دولتی استفاده کرد. معیارهای مورداستفاده شامل معیارهای کمی و کیفی است که برای ارزیابی آن ها از شاخص های مختلفی استفاده می شود. این روش در مقایسه با روش دیگر موسسات جنبه های مختلف و کاملی از شرکت بیمه را در نظر می گیرد. لذا اکیدا پیشنهاد می شود که با توجه به اهمیت موضوع، ناظران و سیاستگذاران در حوزه بیمه کشور برای رتبه بندی شرکت های بیمه از این روش استفاده کنند.
جمع بندی
امروزه صنعت بیمه یکی از مهم ترین عوامل توسعه اقتصادی کشورهاست. بخش بیمه با ارائه خدمات، پرداخت به موقع خسارت و کاهش ریسک در سرمایه گذاری می تواند از زندگی اجتماعی انسان ها محافظت نمایند. رتبه بندی این موسسات بر اساس شاخص هایی همچون وضعیت کسب وکار، مالی، مدیریت و حاکمیت شرکتی و… می توان تصویر مشخصی را از نحوه عملکرد این مؤسسات به بیمه گران و سایر نهادها دهد. شرکت هایی با رتبه های بالاتر علاوه بر جذب مشتریان بیشتر می توانند محصولات خود را با قیمت بالاتری به مشتریان ارائه کنند. در این راستا به بررسی رتبه بندی شرکت های بزرگ و کوچک بین المللی در عرصه رتبه بندی بیمه همچون مؤسسات استاندارد و پورز، مودیز، فیچ و ام ای بست پرداخته شده است. با توجه به مطالعه شیوه رتبه بندی این موسسات استفاده از روش مؤسسه استاندارد و پورز و ای ام بست به دلیل جامعیت آن مدل پیشنهاد خوبی برای رتبه بندی مؤسسات بیمه ایران است.
