به گزارش پایگاه تحلیلی خبری بانک و صنعت به نقل از اتاق بازرگانی، در شرایطی که تنها یک ماه تا شروع تحریم های نفتی یک جانبه از سوی آمریکا زمان باقی مانده است و از همین حالا برخی از کشورها و مشتریان نفت ایران خرید خود را به شدت کاهش داده اند؛ از هفته آینده قرار است عرضه نفت خام در بورس انرژی آغاز می شود و بخش خصوصی می تواند در چارچوب سازوکار تعریف شده نفت خام کشور را بخرد و صادر کند. اما درباره عرضه نفت خام در بورس هنوز ابهامات زیادی وجود دارد. طبق اعلام مسئولان وزارت نفت عرضه در قالب محموله های پنج هزار بشکه ای و در مجموع یک میلیون بشکه خواهد بود و برای تسویه پول نفت فروخته شده، خریداران باید 20 درصد مبلغ کل را به صورت ریالی و 80 درصد را ارزی پرداخت کنند. البته سوال مهم این است که کدام بخش خصوصی واقعی هم اکنون در ایران این توان را دارد که بتواند خرید نفت انجام دهد و 80 درصد پول آن را هم به صورت ارزی پرداخت کند؟
راه اندازی بورس انرژی با وجود اینکه اقدامی در کل مثبت ارزیابی می شود، ولی به اعتقاد کارشناسان در ایران زمینه های لازم برای شکل گیری آن فراهم نیست و در این بین نگرانی های بسیاری وجود دارد که این اتفاق باعث شکل گیری یک رانت بزرگ شود که اتفاقا در تالار بورس و به صورت کاملا شفاف رخ دهد. موضوع عرضه نفت خام در بورس انرژی چند سالی است که مطرح بوده ولی هیچ وقت رنگ اجرایی به خود نگرفته است و حالا باید دید این بار این اتفاق و در آستانه شروع تحریم های نفتی رخ خواهد داد؟ حدود سه ماه پیش و بعد از خروج آمریکا از برجام اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس جمهور خواستار عرضه نفت خام در بورس شد و از بخش خصوصی خواست که به این عرصه وارد شوند. در واقع دولت به دنبال آن است که با شروع تحریم ها بخشی از نفت کشور را از طریق بخش خصوصی که حساسیت های کمتری روی آن وجود دارد به فروش برساند.
اما در این میان چالش های جدی هم وجود دارد که فعالیت بخش خصوصی در این مسیر را بسیار سخت و ناهموار می کند:
1-ساختار فروش نفت: طبق ساختار وزارت نفت و قانون صرفا وزارت نفت و بخش بین الملل آن مامور فروش نفت است و از نظر قانونی برای فروش نفت از سوی بخش خصوصی محدودیت شدید وجود دارد.
2-تعیین قیمت: مکانیزم بازار سرمایه و بورس عرضه و تقاضا است و این نکته قیمت را مشخص می کند ولی طبق آن چه اعلام شده قیمت پایه را امور بین الملل شرکت ملی نفت قرار است تعیین کند و در این شرایط عملا عرضه و تقاضا نقش کلیدی ندارد و خریداران باید به قیمت مشخص شده، خرید را انجام دهند.
3- روش پرداخت و قیمت: باتوجه به قیمت جهانی نفت و اینکه گفته می شود شرکت ملی نفت ایران قیمت عرضه را حدود 75 دلار در نظر گرفته است، خریداران احتمالی باید نقدینگی بسیار زیادی برای خرید در اختیار داشته باشند که در عمل هیچ بخش خصوصی واقعی در ایران این میزان نقدینگی را در اختیار ندارد.
4- ارتباط بین المللی برای صادرات نفت: نفت خریداری شده در بورس باید صادر شود آن هم در شرایطی که تحریم های نفتی به زودی و به صورت رسمی از سوی آمریکا کلید خواهد خورد و از هم اکنون نیز آثار سوء آن مشاهد می شود؛ سوال این است که آیا ما هم اکنون در کشورمان شرکت های خصوصی واقعی که با پالایشگاه های بین المللی ارتباط داشته باشند و بتوانند نفت خریداری شده خود صادر کنند و به پالایشگاه ها بفروشند داریم؟ سوالی که پاسخ آن قطعا خیر است.
به اعتقاد کارشناسان در حال حاضر زیر ساخت های لازم برای عرضه نفت در بورس وجود ندارد و اگر دولت بر این موضوع مصر است باید مکانیزم های لازم را در این حوزه فراهم کند. چندی قبل حسین عبده‌تبریزی کارشناس ارشد بورس با اشاره به طرح فروش نفت در بازار سرمایه و بورس گفت:« بورس نفت و انرژی ماهیت بین المللی دارد و اصولا هم در بورس‌های کالایی مانند بورس نفت، بورس انرژی، فولاد، برق و ... مردم عادی نمی‌توانند ورود کنند. در این بازارهای سرمایه معمولا کسانی درگیر می‌شوند که در این کسب‌وکارها حضور دارند و رقم‌های بالایی در دستشان است. مردم عادی شناختی از بورس‌های کالایی ندارند و بیشتر درگیر بورس اوراق بهادار می‌شوند و ما هم به مردم توصیه نمی‌کنیم که وارد بورس کالا و بورس انرژی شوند حتی ما به مردم توصیه می‌کنیم در بورس اوراق بهادار هم وارد صندوق‌ها شوند تا در شرایط نوسانات بازار سرمایه دچار زیان نشوند.»
عضو شورای عالی بورس با تاکید بر اینکه بورس نفت جنس بین المللی دارد اما بازار سرمایه ایران بین المللی نیست، گفت: «در حالی که ماهیت بورس نفت باید بین المللی باشد اما بورس ایران به بازارهای بین المللی متصل نیست و اگر امروز بورس نفت را داخلی تعریف کرده‌ایم به دلیل محدودیت‌های شرایط کشورمان است. معتقدم بورس نفت را باید در یکی از مناطق آزاد با دسترسی به مقررات وسیع‌تر نسبت به مقررات جاری کشور راه‌اندازی کنیم و طبیعی است که بورس نفتی باید در شرایط اقتصادی و روابط بین المللی مناسب‌تر ایجاد شود.»
