به گزارش پایگاه تحلیلی خبری بانک و صنعت، در بسیاری از کشورها بهترین و مطمئن‌ترین راه برای تامین منابع مالی است؛ زیرا در این بورس، شرکت‌ها می‌توانند محصولات خود را قبل از تولید به فروش برسانند و منابع مالی خود را برای سرمایه در گردش شرکت تامین کنند.
در حال حاضر در ایران به دلیل عدم آگاهی و فرهنگ‌سازی مناسب در زمینه بازار سرمایه، استفاده چندانی از این منبع نمی‌شود. در حالی که در بسیاری از کشورها، بازار سرمایه مهم‌ترین منبع تامین مالی شرکت‌ها به‌شمار می‌رود. در حال حاضر در ایران زیرساخت‌ها و بسترهای مناسب جهت ورود بنگاه‌های اقتصادی به بازار سرمایه فراهم شده است اما همچنان بسیاری از شرکت‌ها به این بازار با دیده تردید می‌نگرند.
براین اساس، در این گزارش مدیرعامل بورس کالای ایران نحوه تامین مالی بنگاه‌های اقتصادی و تولیدی از طریق بورس کالا را تشریح کرده است.
حامد سلطانی نژاد معتقد است که باید شرکت‌ها مدیریت مالی خود را به‌روزرسانی کنند تا از این طریق، به‌دنبال روش‌های نوین تامین مالی باشند؛ چرا که در صورت استفاده بنگاه‌های اقتصادی از سیستم‌های نوین تامین مالی، مانند بازار سرمایه و از جمله بورس کالا، سرمایه‌های راکد موجود در بازار مجدداً فعال شده، به سمت صنایع تولیدی سوق داده می‌شوند و رکود از صنایع کشور خارج می‌شود.
متن کامل این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
بازار سرمایه چه نقش و اهمیتی در تامین مالی بنگاه‌های اقتصادی دارد؟
استفاده از بازار سرمایه یکی از روش‌های نوین تامین مالی شرکت‌ها است. واحدهای اقتصادی با عرضه سهام، افزایش سرمایه، انتشار اوراق بدهی و صکوک (اوراق بهادار اسلامی) می‌توانند تامین منابع مالی مورد نیاز خود را از طریق بازار سرمایه انجام دهند.
تامین مالی از طریق بازار سرمایه جایگزین مناسبی به‌جای دریافت تسهیلات از سیستم بانکی است. به‌دلیل حذف واسطه، در برخی از موارد تامین مالی از بازار سرمایه نسبت به تامین مالی بانک‌ها با نرخ بهینه اقتصادی و با هزینه کمتری امکان‌پذیر است.
در بسیاری از کشورها ظرفیت تامین مالی از طریق بازار سرمایه بیشتر از سیستم بانکی است و بازار سرمایه به‌عنوان مهم‌ترین محل تامین مالی بلندمدت بنگاه‌ها در اقتصاد شناخته می‌شود. بازار سرمایه به‌ویژه در دوران رکود و محدودیت منابع مالی دولتی، استعداد کافی را برای به‌کارگیری سرمایه‌های واقعی عمومی داخلی و خارجی و انتقال آن‌ها به صنعت دارد و از این‌رو، تامین مالی از بازار سرمایه موجب رونق چرخ اقتصاد خواهد شد. البته رونق تامین مالی از طریق بازار سرمایه نیازمند پیش‌شرط‌هایی است که وجود موسسات اعتبارسنجی و فهم سرمایه‌گذاران از تعادل بین ریسک و بازده، از آن جمله است.
در کشور ما نگاه به تامین مالی از طریق اوراق با درآمد ثابت با نگاه کشورهای توسعه‌یافته به این اوراق متفاوت است. در ایران فهم عمومی سرمایه‌گذاران از اوراق، این است که این اوراق بدون ریسک هستند و نهادهای ناظر بر انتشار آن‌ها نیز اجازه انتشار این اوراق را با شرط تضمین ضامن داده‌اند.
در چنین فضایی بود که دولت در اولین سال تشکیل خود در بند 3-35، مشتمل بر سیاست‌های خروج غیر تورمی از رکود حذف ضامن حداقل سود و ضمانت بازخرید از اوراق بهادار منتشره شرکت‌ها، مجاز دانستن فروش اوراق بهادار بخش خصوصی را به قیمت بازار و تعیین نرخ سود این اوراق متناسب با ریسک آن‌ها را تصویب کرد و در راستای اجرایی شدن این مهم در بند 3-23، حمایت از تشکیل و توسعه فعالیت موسسات رتبه‌بندی داخلی را مد نظر قرار داد. البته تا کنون اقدامات مثبتی در این راستا انجام شده است ولی تا رسیدن به وضعیت مطلوب، هنوز راه زیادی وجود دارد.
بورس کالا چگونه می‌تواند در جهت تامین مالی بنگاه‌های صنعتی مورد استفاده قرار گیرد؟
بورس کالای ایران به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین ارکان بازار سرمایه، محل رویارویی واقعی عرضه و تقاضای کالا در اقتصاد و مبادله شفاف کالا و محصولات است.
از طرف دیگر بورس کالای ایران با طراحی ابزارهای مختلف و متنوع مالی مانند ابزارهای مشتقه به‌عنوان ابزار پوشش ریسک و گواهی سپرده کالایی به‌عنوان ابزار تسهیل مبادلات کالا، صندوق کالایی به‌عنوان ابزار سرمایه‌گذاری در کالا و قرادادهای سلف و اوراق سلف موازی به‌عنوان ابزارهای تامین مالی، توانسته است ظرفیت‌های رونق مبادلات کالا و گردش سرمایه‌های پولی در چرخه اقتصاد را در مسیر رشد اقتصادی کشور فراهم کند.
همچنین این بورس برنامه‌ای را برای راه‌اندازی اوراق خرید دین به‌عنوان یک ابزار دیگر تامین مالی برای خریداران کالا در نظر دارد.
بورس کالای ایران در سال گذشته استراتژی‌های خود را مورد بازنگری قرار داد و اوراق بهادارسازی و توسعه ابزارهای مشتقه را در صدر استراتژی‌های خود تعریف کرد. این بورس امیدوار است در آینده‌ای نزدیک با اجرایی‌شدن طرح‌های خود در این خصوص، بتواند جایگاه واقعی خود را در بازار مالی کشور، به‌عنوان بستری برای ارائه ابزارهای تامین مالی و مدیریت ریسک که منطبق بر الگوهای بین‌المللی است، کسب کند.
برتری و جذابیت‌های بورس کالا در مقایسه با سایر روش‌های تامین مالی، به‌خصوص از نظر سهولت دسترسی به منابع مالی و همچنین تنوع روش‌ها، چیست؟
قرادادهای سلف که جزو ابزار تامین مالی فروشندگان کالا در بورس به حساب می‌آید، به‌صورت مستمر و بدون طی کمترین تشریفات روزانه در بورس کالای ایران در حال اجرا است.
در این روش، فروشنده کالایی را که قرار است در آینده‌ای نزدیک تولید کند، در بورس به‌صورت سلف به فروش می‌رساند و منابع مالی حاصل از این فروش به‌عنوان سرمایه در گردش در اختیار وی قرار می‌گیرد.
طبق مقررات، کلیه بنگاه‌های تولیدی پذیرفته‌شده در بورس کالای ایران می‌توانند هر زمان که اراده کنند با طی کمترین تشریفات اداری و حداقل یک روز کاری قبل از فروش، تقاضای خود را از طریق کارگزار به بورس اعلام کنند.
بورس پس از بررسی تقاضا، در صورتی که تقاضای متقاضی فروش مغایر با مقررات نباشد و وی تضامین لازم را نزد بورس داشته باشد، اجازه فروش را در قالب اطلاعیه عرضه به بازار اعلام می‌کند. می‌توان ادعا کرد این روش تامین مالی سهل‌الوصول‌ترین روش تامین مالی در کل بازار سرمایه کشور است.
روش دیگر تامین مالی در بورس کالای ایران اوراق سلف موازی استاندارد است که از یک سو توانسته است سرمایه‌های راکد اقتصاد را به بخش‌های واقعی اقتصاد سوق دهد.
این ابزار از یک طرف امکان پوشش ریسک برای خریداران کالا را فراهم کرده و متقابلاً باعث تسهیل مبادلات با عرضه‌کننده می‌شود؛ همچنین از سوی دیگر، با نرخ بهره متناسب با بازار، جذابیت خوبی برای سرمایه‌گذاران دارد.
علاوه بر سهولت انجام تامین مالی به وسیله اوراق سلف موازی نسبت به اخذ تسهیلات از سیستم بانکی، هزینه‌های این تامین مالی نیز نسبت به اخذ تسهیلات کمتر است.
همچنین بورس کالای ایران صندوق‌های کالایی و اوراق خرید دین را نیز در برنامه‌های خود دارد که در صورت عملیاتی شدن این ابزارها، تامین مالی از طریق این بورس تسهیل خواهد شد.
بورس کالای ایران امیدوار است از طریق صندوق‌های کالایی، بازار سرمایه را وارد تامین مالی موثر بازار کالایی کشور کند. در این روش قرار است صندوق با تجمیع سرمایه‌های خرد مردم و در اختیار گرفتن آن به‌عنوان یک نهاد تخصصی، به خرید و فروش اوراق بهادار مبتنی بر کالا اقدام کند.
این امر باعث خواهد شد بازار کالایی کشور که در حال حاضر توسط دلالان و با نرخ بهره‌های بالا تامین مالی می‌شود، توسط یک نهاد مالی مدرن تجهیز مالی شود. با تشکیل این صندوق‌ها بازار بی‌رقیب که در اختیار دلالان است، از بین خواهد رفت و انحصارهایی که در اثر ساختار نامناسب در این بازارها شکل گرفته است، جای خود را به رقابت‌های شفاف و در بسترهای قانونی خواهند داد.
همان‌طور که اشاره شد اوراق خرید دین ابزار دیگری است که بورس کالای ایران با راه‌اندازی آن به‌دنبال کامل‌تر شدن ابزارهای تامین مالی خود است.
در این روش فروشنده کالای خود را در قالب قرارداد نسیه به خریداران در بورس عرضه خواهد کرد و بورس این امکان را برای فروشنده ایجاد خواهد کرد تا به پشتوانه دینی که در قالب قرارداد نسیه ایجاد شده است، به انتشار اوراق خرید دین اقدام کند. خریدار، این اوراق دین را به قیمتی کمتر از قیمت اسمی آن خریداری خواهد کرد تا در سررسید با ارائه این اوراق به منتشرکننده آن، قیمت اسمی اوراق را از وی دریافت کند.
بورس کالای ایران امیدوار است با ایجاد امکان انتشار این اوراق، فروشندگان کالا را به فروش نسیه ترغیب کند. در صورت اجرایی‌شدن این طرح، فرایند تامین مالی خریداران که در حال حاضر از طریق بانک‌ها یا دلالان با نرخ سودهای بالا انجام می‌شود، از طریق بورس کالای ایران و نرخ سود بازار انجام خواهد شد.
ارزیابی کلی شما از وضعیت تامین مالی از بورس کالا در کشور چیست و همچنین دلایل عدم اقبال گسترده صنعتگران به تامین منابع مالی از این طریق را چه می‌دانید؟
اوراق سلف موازی اصلی‌ترین و جذاب‌ترین ابزار تامین مالی شرکت بورس کالایی ایران محسوب می‌شود که تاکنون تامین مالی تولیدکنندگان بزرگی مانند شرکت معدنی و صنعتی گل‌گهر، شرکت پتروشیمی آبادان، شرکت معدنی و صنعتی چادرملو، شرکت سیمان سپاهان، شرکت ذوب آهن اصفهان، شرکت پتروشیمی پردیس و شرکت پتروشیمی شیراز به ارزش بیش از هشت هزار میلیارد ریال به‌وسیله این ابزار انجام پذیرفته است.
علاوه بر آن 36 درصد از ارزش مبادلات بازار فیزیکی بورس کالای ایران در سال 1394 از طریق معاملات سلف انجام پذیرفته است که معادل 105 هزار میلیارد ریال بوده است. این حجم از تامین مالی با توجه به عمر کم بورس کالای ایران و نوپابودن معاملات بورسی در کشور، رقم قابل توجهی است.
سیستم سنتی حاکم بر مدیریت منابع مالی بنگاه‌ها و عدم فرهنگ‌سازی مفاهیم جدید مالی در کشور، از موانع گسترش ابزارهای تامین مالی شرکت بورس کالای ایران است که به مرور زمان با افزایش آگاهی عمومی نسبت به ابزارهای بورسی و تخصصی‌شدن فضای مدیریت منابع مالی بنگاه‌ها، این موانع رفع خواهند شد.
بورس کالا چگونه می‌تواند رکود ایجادشده در صنایع ایران را به توسعه تبدیل کند؟
همان‌طور که بیان شد اوراق سلف موازی استاندارد، سرمایه‌های راکد را به بخش‌های تولیدی و صنایع سوق داده و باعث رونق گردش سرمایه‌های پولی در صنایع می‌شود. از طرف دیگر ابزارهای بورسی شرکت بورس کالای ایران مانند معاملات اعتباری، سلف و گواهی سپرده کالایی، مبادلات کالاهای تولیدی را تسهیل کرده و ابزارهایی مانند صندوق کالایی باعث استفاده از کالای راکد موجود در واحدهای تولید برای تجهیز منابع مالی می‌شوند.
همچنین بورس کالای ایران با تطبیق مبادلات کالا بر اساس ابزارهای بورسی روز دنیا، ظرفیت مبادلات فرامرزی و ورود به اقتصاد بین‌الملل را نیز فراهم کرده است. از این‌رو، یکی از گزینه‌های اصلی دولت برای خروج صنایع از رکود، استفاده از توانمندی و ظرفیت‌های موجود در شرکت بورس کالای ایران است.
شرکت‌ها باید چه پیش‌شرط‌هایی برای تامین مالی خود از بورس کالا داشته باشند؟
شرکت‌هایی که شرایط اعتباری مناسب و امکان تودیع تضامین مورد درخواست را برای پوشش ریسک‌های احتمالی داشته باشند، می‌توانند از طریق ابزارهای بورسی فراهم شده در شرکت بورس کالای ایران، نسبت به تامین مالی اقدام کنند.
در حال حاضر چه مشکلاتی در زمینه زیرساخت‌های تامین منابع مالی از بورس کالا وجود دارد و برای رفع آن‌ها چه اقداماتی باید صورت گیرد؟
در حال حاضر تمامی زیرساخت‌های فنی و قانونی برای تامین مالی در شرکت بورس کالای ایران با ابزارهای یاد شده، فراهم شده است و همان‌طور که بیان شد، موانع عمده پیش روی تامین مالی از طریق شرکت بورس کالای ایران، عمدتاً عدم فرهنگ‌سازی در مورد ابزارهای بورسی و اتکای صنایع به تفکر سنتی مدیریت منابع مالی است که با افزایش آگاهی عمومی نسبت به ابزارهای بورسی و تخصصی و به‌روزشدن مدیریت منابع مالی بنگاه، این موانع رفع خواهند شد.
پیش‌بینی شما از وضعیت تامین مالی بنگاه‌های صنعتی از بورس کالا در سال‌های آتی و روند جایگزینی آن با بانک چیست؟
با توجه به پیش‌بینی‌های مثبت نسبت به اوضاع اقتصاد و انتظارات برای افزایش رشد اقتصادی کشور در سال‌های پیش رو، هزینه‌ی کمتر تامین مالی از طریق بورس کالا نسبت به تامین مالی از بانک‌ها و افزایش آگاهی‌های عمومی و اقبال دولت در استفاده از ظرفیت‌های شرکت بورس کالای ایران، پیش‌بینی روشنی در ارتقای جایگاه شرکت بورس کالای ایران در اقتصاد به‌ویژه در زمینه تامین مالی وجود دارد.
وضعیت تامین مالی بنگاه‌های صنعتی و معدنی از بورس کالا در ایران در مقایسه با سایر کشورهای در حال توسعه چگونه است؟
در کشورهای مختلف استفاده از اوراق بدهی به اشکال مختلف، یکی از مهم‌ترین ابزارهای تامین مالی دولت‌ها، بنگاه‌ها و صنایع است و دولت‌ها و بنگاه‌های اقتصادی با انتشار این اوراق، سرمایه‌های پولی راکد را وارد چرخه اقتصاد می‌کنند.
با توجه به اینکه در این کشورها اوراق قرضه منتشر می‌شود، عملاً تامین مالی از طریق اوراق بدهی، منحصر به اوراق قرضه است و این اوراق رقیب بلامنازع تامین مالی بنگاه‌ها هستند.
در ایران به‌دلیل مبتنی‌بودن بازار سرمایه بر شرع مقدس اسلام، به‌دلیل ربوی‌بودن، امکان انتشار اوراق قرضه وجود ندارد.
کمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار در ایران با فهم مناسب این خلأ، تلاش‌های قابل تقدیری در خصوص معرفی ابزارهای اسلامی جایگزین اوراق قرضه انجام داده است.
با این توضیح باید یادآور شد که فعالیت بورس کالا در تامین مالی با هیچ کشور دیگری قابل مقایسه نیست. زیرا در این کشورها تامین مالی از طریق اوراق قرضه انجام می‌شود که بستر انتشار آن خارج از بورس‌های کالایی است.
تا جایی که اطلاعات وجود دارد، بورس کالای ایران و بورس انرژی ایران، تنها بورس‌های کالایی در دنیا هستند که ابزارهای تامین مالی را به بازار کالایی ارائه می‌کنند. از این‌رو، بورس کالای ایران در بحث تامین مالی در دنیا پیشرو است و بورس‌های کالایی محا، معاملات نقدی یا مشتقه کالا هستند و در بحث تامین مالی حضور ندارند.
در حال حاضر، چه روش‌های نوینی در دنیا در زمینه تامین مالی به خصوص از طریق بازار سرمایه وجود دارد؟
روش‌های به‌روز و رایج تامین مالی در دنیا شامل عرضه سهام در بورس، افزایش سرمایه شرکت بورسی و انتشار اوراق بدهی است.
بورس‌ها نیز در این زمینه زیرساخت‌ها و ابزارهای متناسب را ارائه می‌دهند که بستر انتشار این اوراق بورس‌های کالایی نیستند.
البته صندوق‌های کالایی از ابزارهایی هستند که در تجهیز منابع برای سرمایه‌گذاری در بازارهای کالایی، نقش دارند و در کشورهای دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرند، ولی همین صندوق‌ها نیز با هدف تامین مالی تاسیس نمی‌شوند بلکه اثر جانبی آن‌ها تجهیز منابع و ورود سازمان‌یافته منابع به بازارهای کالایی است. البته بورس‌های اوراق بهادار در کشورهای توسعه‌یافته در خصوص انتشار اوراق تامین مالی بازار سرمایه که عمدتاً از طریق افزایش سرمایه و اوراق قرضه است، فعال هستند.
