به گزارش پایگاه تحلیلی خبری بانک و صنعت,در خصوص چک به عنوان‌ابزار پرداخت مقبول در جامعه، بانک مرکزی در تلاش است با نظام مند نمودن فرایند از نقطه آغازین که درخواست مشتری برای دریافت دسته چک است تا نقطه پایانی که در واقع تسویه بین بانک و مشتری انجام می شود، امکان سوء استفاده را به حداقل میزان ممکن برساند. در همین راستا، روابط عمومی بانک مرکزی گفتگویی با داود محمدبیگی مدیر اداره نظام های پرداخت این بانک انجام داده است که از نظر می گذرانید:
لطفا به صورت مختصر ضمن توضیح پروژه چکاوک ، مزیت شاخص آن را بیان فرمایید.
در کنار سیستم‌های موجود در حوزه نظام نوین پرداخت در کشور یکی دیگر از سیستم‌های پیش بینی شده در طرح استقرار نظام بانکداری الکترونیکی سامانه انتقال تصویر چک و یا سامانه مدیریت چک‌ها است. نظام فعلی که در آن اصل چک ها به صورت کاغذی از بانک بستانکار به اتاق پایاپای اسناد بانکی ارسال شده و اتاق نیز فرایند تبادل آن با بانک بدهکار و اعلام نتیجه به بانک بستانکار را انجام می دهد داراری اشکالات متعددی است.
از جمله مشکلات روش فعلی :
۱- پردازش دستی موجب کندی عملیات تسویه و همچنین بروز خطاهای نیروی انسانی می شود.
۲- ریسک ناشی از حمل و نقل چک ها بسیار بالاست و همچنین بسیار پرهزینه است.
۳- عدم امکان نظارت موثر بانک مرکزی بر فرایند تسویه بین بانکی
۴- استاندارد نبودن مشخصات فیزیکی و محتوای چک و ... بسیاری موارد دیگر که در روش فعلی تسویه چک ها وجود دارد.
در حال حاضر یکی از ایرادات چک‌ها علاوه بر کاهش اعتماد عمومی‌به این ابزار پرداخت، استاندارد نبودن آنها است، چک ها توسط بانکها در رنگ ها و طرح ها و بعضا اندازه‌های مختلف صادر می شود، بر این اساس بانک مرکزی موضوع استانداد سازی چک ها را در دستورکار قرار داده است . استاندارد سازی علاوه بر لحاظ فاکتورهای امنیتی امکان پردازش چک توسط سامانه را فراهم می کند.
با اجرای پروژه چکاوک، بانک مرکزی سامانه ای در اختیار بانکها قرار می دهد که عملا آنها را از گردش لاشه چک بی نیاز می نماید. در واقع اصل چک پس از اسکن در بانک بستانکار و درج اقلام اطلاعاتی آن در سامانه بایگانی خواهد شد.
یکی از مزایای این پروژه افزایش سرعت پردازش و نقدشوندگی چک هاست. با این سامانه چک‌ها در دورترین نقاط کشور حداکثرظرف مدت ۲۴ ساعت وصول می شود در صورتی که در حال حاضر این فرایند با توجه به بعد مسافت و ضرورت حرکت فیزیک چک در شبکه ممکن است چند روز‌به طول بیانجامد . ویژگی دیگر این سامانه انسجام و یکپارچگی آن با سایر سامانه های ملی پرداخت مانند ساتنا و پایا است . این انسجام علاوه بر تسریع و سهولت فرایند تسویه بین بانکی و واریز وجوه به حساب مشتریان ، امکان نظارت و کنترل بر فرایند نقدشوندگی چک و دسترسی به آمار و اطلاعات مربوط به چک های برگشتی را به صورت برخط در اختیار بانک مرکزی قرار می‌دهد. در واقع با ایجاد این سامانه یکی دیگر از اجزاء بانکداری الکترونیک محقق می گردد.
لطفا به طور خلاصه نحوه کارکرد سامانه را توضیح دهید.
عملکرد این سامانه بسیار ساده است کل فرایند به این صورت است که مشتری چک را به بانک خود تحویل می‌دهد. شعبه تحویل گیرنده چک پس از اسکن چک ، تصویر چک را به همراه برخی اطلاعات نظیر شماره حساب و نام ذینفع یا به صورت دستی و یا با استفاده از بارکد خوان به سامانه منتقل کرده و پس از تایید شعبه ، تصویر چک به همراه اطلاعات مورد نیاز به بانک بدهکار منتقل می شود. شعبه پرداخت کننده پس از کنترل اطلاعات و کنترل موجودی حساب مشتری در صورت کفایت حساب چک را پاس کرده و در غیر این صورت در سامانه اعلام عدم کفایت موجودی می نماید. بانک بستانکار نیز بر اساس نتیجه اعلام شده توسط بانک بدهکار وجه مورد نظر را به حساب مشتری واریز می نماید. نکته حایز اهمیت این است که سامانه چکاوک مسئولیت تبادل تصاویر و اطلاعات چک را بر عهده دارد و عملیات تسویه بانک و مشتری و بانک بستانکار با بانک بدهکار از طریق سامانه پایا و ساتنا صورت می پذیرد.
آمار چک های برگشتی ضمن سلب اعتماد عموم به این ابزار پرداخت به عنوان یک معضل در جامعه خودنمایی می کند آیا با اجرای این پروژه آینده ی روشنی برای چک قابل تصور است.
هم اکنون مشکلی که در زمینه چک وجود‌دارد بحث کاهش اعتماد عمومی به چک است، متاسفانه در سالهای گذشته به دلیل افزایش چک های برگشتی ، اعتماد عمومی به چک کاهش یافته است. با توجه به استفاده از چک در معاملات و مراوادات روزمره شهروندان موضوع اعتبار بخشیدن به این ابزار و فراهم نمودن شرایطی که مردم با اطمینان و آرامش خاطر از این ابزار استفاده نمایند، از موضوعات مهم و اساسی است. به اعتقاد بنده سخت گیری به جایی که بانک مرکزی در دستورالعمل جدید حساب جاری داشت نیز از همین تفکر و نگرش ناشی می شود. برای انجام این کار زیرساخت های قانونی لازم وجود دارد و ما هم بر اساس مصوبات شورای پول و اعتبار سه پروژه را آغاز نموده ایم : اول موضوع استاندارد سازی چک ها دوم پروژه چکاوک و سوم متمرکز سازی چاپ و صدور دسته چک البته در کنار این کارها سامانه های جانبی نیز برای صدور دسته چک ، اعتبار سنجی مشتریان قبل از صدور دسته چک و نیز فراهم آوردن زیر ساخت هایی برای استعلام بر خط از سامانه نیز دیده شده است. با اجرای این طرح بصورت کامل قطعا تاثیرات بسیار خوب و مثبتی را در حوزه چک شاهد خواهیم بود. نکته خوب این طرح وجود دیدگاه کلان و همه جانبه بانک مرکزی در آن است و برای اینکه بتوان آنرا اجرا نمود کل طرح را به ۳ پروژه تقسیم نمودیم. البته زیرساختهای قانونی مورد نیاز نیز از قبل شکل گرفته بود.
شما از موضوع استاندارد سازی به عنوان یکی از ارکان اصلی این پروژه نام بردید. این فرآیند به چه صورت خواهد بود؟
در بحث استاندارد‌سازی چک ها ، بانک مرکزی بر اساس دستورالعمل حساب جاری و با استفاده از مستندات سازمان استاندارد و استفاده از نظرات بانکها و کلیه ذینفعان این حوزه و همچنین در نظر گرفتن نیازمندیهای سامانه چکاوک تمام اقلام اطلاعاتی‌که باید در چک‌وجود داشته باشد،(اعم از پشت و روی چک) را استخراج و طراحی نمود. این طرح در حال نهایی شده است و بر اساس تبصره ذیل ماده ۲۸ دستورالعمل حساب جاری در قالب شیوه نامه ای به بانکها ابلاغ خواهد شد. ما حداکثر تلاش خود را می کنیم که انشاءا.. تا قبل از پایان ماه مبارک این شیوه نامه را به بانکها ابلاغ نماییم. بر این اساس در آینده ای نزدیک کلیه چک ها بر اساس استاندارد و چارچوبی واحد صادر خواهند شد. در این شیوه نامه اقلام اطلاعاتی مانند محل قرارگرفتن آرم بانک ، اندازه چک ، اندازه ته چک (سوش) ، محل امضاء و ... به صورت دقیق مشخص شده است .
دلیل متمرکز سازی فرایند صدور چک چیست و به چه صورت انجام خواهد گرفت؟
بانک مرکزی بر اساس مصوبه شورای پول و اعتبار موظف به ایجاد زیرساخت صدور متمرکز چک با قابلیت‌های کنترل سیستمی است. طبیعی است زمانی که چک ها بدون نظارت بانک مرکزی و به صورت غیرمتمرکز توسط بانکها چاپ و توزیع می‌شوند عملا نظارت و کنترل بر نحوه انجام کار امری بسیار پیچیده و ناممکن است. کاملا واضح است که اصولا نظارت بر فرایندهایی که به صورت متمرکز انجام می شود بسیار آسان تر و با هزینه های بسیار کمتر امکان پذیر است. نکته حائز اهمیت دیگر این است که در شیوه جدید ، چک پس از صدور از طریق پست در اختیار مشتری قرار گیرد. این موضوع از دو جنبه اهمیت دارد: اولا آدرس مشتریان نزد بانکها همواره بروز است و ثانیا امکان سوء استفاده و خدای نکرده تخلف را سلب می کند. این کار در ۲ فاز انجام خواهد شد در فاز اول موضوع چاپ چک ها به صورت متمرکز انجام می شود و شخصی سازی چک ها به صورت توزیع شده صورت می گیرد و در فاز دوم چاپ و شخصی سازی به صورت متمرکز انجام خواهد شد.
فرایند صدور چک چیست و به چه صورت انجام خواهد گرفت؟
فرایند صدور چک ۴ مرحله دارد :
۱- دریافت درخواست متقاضی که این کار می تواند هم به صورت مکانیزه انجام شود و هم به صورت مراجعه حضوری متقاضی به شعبه
۲- اعتبار سنجی مشتری که در این بخش با توجه به سابقه اعتباری مشتری از جمله وجود یا عدم وجود چک برگشتی ، میزان بدهی مشتری با شبکه بانکی و .. تعیین می شود که آیا برای این شخص چک صادر شود یا خیر. حتی در این بخش می توان تعیین نمود که با توجه به وضعیت اعتباری شخص مثلا چک ۲۵ برگی صادر شود یا ۱۰ برگی .
۳- چاپ برگه‌های چک به صورت خام ، در این بخش با استاندارد اعلام شده در شیوه نامه چک ها چاپ می شوند.
۴- مرحله پایانی شخصی سازی چک و ارسال چک به آدرس پستی مشتری است. منظور از شخصی سازی درج اطلاعات متغیر نظیر نام و نام خانوادگی، شماره حساب ، شماره شبا ، بارکد دو بعدی، کد بانک و شعبه و لوگوی بانک و .. است.
با بررسی صورت گرفته و مکاتباتی که با بانکها شده است در فاز اول شخصی سازی در بانکها انجام خواهد شد و از امکاناتی که در حال حاضر شبکه بانکی از آن بهره مند است استفاده خواهیم نمود. کلیه این مراحل و زمان‌بندی اجرای آن در شیوه نامه مشخص شده است.
بانک مرکزی در راستای اطلاع رسانی سریع به دریافت کنندگان چک این امکان را فراهم آورده است که مشتری با ارسال شناسه ی چک از طرق پیامک، پورتال و یا تماس تلفنی اطلاعات چک را به این صورت دریافت نماید: « این چک متعلق به سرکارخانم / جناب آقای ..... است و تا این لحظه نامبرده چک برگشتی دارد / ندارد».این کار ضمن جلوگیری از جعل چک ، موجب اعتماد بیشتر برای دریافت کننده آن است.البته در حال حاضر بررسی‌های کارشناسی در خصوص سامانه های جانبی نظیر استعلام ادامه دارد.
ماژول هایی مانند استعلام چک ، درخواست صدور چک ، فرایند ارسال به بانک مرکزی ، اعتبار سنجی درخواستها ، مبلغ چک و آیا اصلاً چک صادر شود یا خیر ، تمامی این فرایندها در مجموعه ای قرار می گیرد که بانک مرکزی امیدوار است با اجرای تک تک اجزای این پروژه - که شامل سه بخش استاندارد سازی ، تمرکز فرآیند صدور چک و چکاوک است – این ابزار پرداخت را نظام مند تر و کارامد تر از وضعیت کنونی نماید.
این پروژه از چه زمانی شروع و مرحله اجرایی آن چه زمانی خواهد بود؟
موضوع استاندارد سازی از اواخر سال گذشته با برگزاری جلسات کارشناسی آغاز گردید و همان طوری که گفته شد در مراحل پایانی این کار هستیم . از اردیبهشت ماه سال جاری موضوعات سامانه چکاوک از جمله طراحی و امکان سنجی و تهیه مدل اجرایی سامانه آغاز گردید و طبق برنامه زمان بندی اوایل مرداد ماه سال جاری ، استانداردها و الزامات فنی این سیستم را به بانکها ابلاغ خواهیم نمود. طبیعی است که اجرای این سامانه نظیر سایر پروژه نیازمند مشارکت و همکاری کلیه بانکهای کشور است . پس از ابلاغ الزامات فنی، جلسات هماهنگی با بانکها به منظور تبیین فرایند و شیوه انجام کار برگزار شده و اقداماتی که در بانکها می بایست انجام شود نیز نظارت خواهد شد. البته به طور موازی فعالیتهای مرتبط با تولید هسته مرکزی سامانه و همچنین ماژول‌های جانبی آن در بانک مرکزی آغاز می شود.
پیش بینی می شود هسته مرکزی سامانه دی ماه سال جاری آماده بهره برداری گردد. پس از این مرحله حدود یک ماه سامانه به صورت تستی و سپس بصورت عملیاتی مورد استفاده قرار خواهد گرفت. البته با توجه به مشغله بانکها در ماه های پایانی سال به نظر می رسد بهره برداری عملیاتی سامانه از اوایل سال آینده آغاز شود.
