ریشه توسعه نیافتگی صنعت نان

1394-1383 برای محصولات نانوایی درخصوص وضعیت کارگاه های صنعتی این صنعت نشان می دهد میزان اشتغال صنایع نانوایی طی دوره 94-1383 متوسط رشد سالانه 2/ 7 درصدی داشته و از 2559 نفر به 5512 نفر رسیده است و این در حالی است که رشد اشتغال در صنایع غذایی 6/ 2 درصد و در سطح کل صنعت 4/ 1 درصد بوده است (وضعیت مطلوب تر نسبت به صنایع غذایی و کل صنعت). همچنین طی دوره مورد بررسی تعداد کارگاه های صنایع نانوایی با کاهش 8/ 2 درصدی روبه رو بوده که این موضوع حاکی از تنگ تر شدن فضای رقابت است.

نکته دیگر وضعیت تشکیل سرمایه ثابت است که نشان می دهد طی دوره 94-1383 صنایع نانوایی رشد 7/ 31 درصدی را تجربه کرده و وضعیت مطلوب تری نسبت به صنایع غذایی (16 درصد) و کل صنعت (2/ 18 درصد) دارد. نسبت تشکیل سرمایه به میزان اشتغال برای صنایع نانوایی طی دوره 94-1383 نیز به طور میانگین 17 میلیون ریال نفر بوده که نشان می دهد اشتغال زایی در این صنعت نسبت به کل صنعت (7/ 64) و صنایع غذایی (2/ 42) به سرمایه کمتری نیازمند بوده است.

از سوی دیگر طی دوره زمانی بررسی شده، میزان ارزش افزوده صنایع نانوایی رشد 8/ 31 درصدی داشته و رشد بیشتری از صنایع غذایی (9/ 22 درصدی) و کل صنعت (5/ 18 درصدی) تجربه کرده است. سهم صنایع نانوایی از ارزش افزوده صنعت هم طی دوره 94-1383 به طور میانگین 08/ 0 درصد بوده که سهم بسیار ناچیزی است. همچنین سهم این صنعت از ارزش افزوده صنایع غذایی طی دوره مذکور به طور میانگین 9/ 0 درصد بوده است.

به طور کلی می توان چالش های صنعت نان را به چند بخش شامل «تبعیض در اعطای یارانه میان نان صنعتی و سنتی»، «توان رقابتی پایین تر در قیاس با نان سنتی به علت عدم دسترسی به آرد سهمیه ای و هزینه های اضافی بسته بندی، حمل و توزیع و فرهنگ عمومی به مصرف نان تازه»، «کوچک بودن اندازه بازار داخل در نتیجه عدم ایجاد تقاضای موثر برای نان صنعتی و عدم فرهنگ سازی برای ارتقای مصرف نان صنعتی»، «عدم جذابیت برای سرمایه گذاری به دلیل نرخ پایین بازده صنعت و نرخ بالای بازگشت سرمایه»، «عدم دسترسی به مواد اولیه باکیفیت (پایین بودن کیفیت آرد) و با قیمت مناسب و همچنین عدم رعایت استانداردهای اجباری مطابق با استانداردهای جهانی (عدم اجرای استانداردهای پخت و به کارگیری ماشین آلات غیراستاندارد)»، «عدم تحقق وعده دولت درخصوص تجمیع واحدهای نان سنتی و عدم صدور مجوز احداث نان سنتی جدید و همچنین صدور مجوزهای بدون کارشناسی»، «عدم توجه به بازارهای صادراتی»، «فقدان زیرساخت های آزمایشگاهی و تست در حوزه آرد و نان» و «ضعف دانش تولیدکنندگان و مصرف کنندگان نان و مشکلات فرهنگی» تقسیم بندی کرد.

در گزارش موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی علاوه بر بررسی اهم چالش های صنعت نان به ارائه برخی راهبردهای توسعه ای نیز پرداخته شده است. تامین آرد مورد نیاز واحدهای نان صنعتی به قیمت یارانه ای (مانند سایر تولیدکنندگان نان سنتی) یکی از راهبردهای موثر عنوان شده است. ایجاد تقاضای موثر برای نان صنعتی از طریق تامین نان مراکز بیمارستانی، مراکز نظامی، مراکز دانشگاهی و مدارس از جمله پیشنهادهای دیگری است که به آن اشاره شده است. اعطای مجوز واردات مواد اولیه مورد نیاز واحدهای صنعتی و ایجاد پایگاه داده اطلاعاتی شفاف نان صنعتی (تولیدکنندگان، میزان تولید، سهم بازار، بازارهای صادراتی و وارداتی، سطح تکنولوژی و...) و به روزرسانی مداوم نیز پیشنهادهایی هستند که برای توسعه صنعت نان ارائه شده است.

پیشنهاد توسعه ای بعدی، اعطای مشوق سرمایه گذاری (معافیت محدود مالیاتی یا اعطای زمین به صورت رایگان) جهت تجمیع واحدهای سنتی و ایجاد واحد صنعتی جدید و همچنین خوشه سازی در صنعت است. علاوه بر آن پیشنهاد شده معافیت گمرکی برای ورود ماشین آلات خاص به این صنعت در دستور کار قرار گیرد. بهبود سیستم های نظارتی، اصلاح قوانین و مقررات و اعطای مجوز در کنار تدوین و اجرای استانداردهای اجباری مطابق با استانداردهای روز جهان از دیگر موضوعاتی است که در این گزارش به سیاست گذار پیشنهاد شده تا در جهت توسعه صنعت نان به کار گیرد. همچنین توسعه دانشگاه های تخصصی در حوزه نان برای ارتقای سطح آموزش کارکنان و مدیران صنعت از دیگر پیشنهادها به شمار می رود.

اما بازوی پژوهشی وزارت صمت چند پیشنهاد دیگر نیز ارائه داده است. از جمله اینکه تقویت زنجیره ارزش صنعت با تاکید بر توسعه حلقه تحقیق و توسعه، برندینگ، بازاریابی و توزیع از طریق هم پیوندی با زنجیره های ارزش جهانی و ایجاد همکاری های مشترک بین المللی مورد توجه متولیان قرار گیرد. اطلاع رسانی و ساخت برنامه های تبلیغی و ترویجی درخصوص نان صنعتی، تغییر فرهنگ مصرف، بهره گیری از دانش و فناوری های نوین جهت ارتقای کیفی و تنوع بخشی به سبد محصولات تولیدی، به روز رسانی تجهیزات فرآوری جهت ارتقای کیفیت مواد اولیه و محصولات تولیدی و در نهایت اعطای تسهیلات حمایتی درخصوص تحقیق و توسعه و بازاریابی صادراتی، چهار پیشنهاد آخری هستند که در این گزارش به آنها اشاره شده است.