در کنار فعالیت های انجام شده از سوی بورس کالا بالاخره معاملات املاک در بورس کالا بعد از مدت ها انتظار از روز 29 مرداد 99 با عرضه متعلق به شرکت عمران شهر جدید پردیس بر تابلوی املاک و مستغلات بورس کالای ایران آغاز شد که برخی از فعالان بازار سرمایه چنین اتفاقی را به عنوان یکی از رخدادهای بزرگ در فعالیت های بورس کالا برای سال گذشته می دانند.
در این میان مدیر عامل شرکت بورس کالای ایران با توجه به موفقیت هایی که این بورس در سال گذشته به دست آورده است، آخرین سال قرن را به دلیل شکسته شدن رکوردهای معاملاتی به عنوان سال رکوردهای معاملاتی بورس کالا نامید و اعلام کرد در حوزه معاملات کالاها شاهد رشدهای کمی و کیفی بوده ایم و به معاملات با ارزش 350 هزار میلیارد تومان دست پیدا کردیم.
همچنین در کنار فعالیت های صورت گرفته نزدیک به 34 میلیون تن کالا در بورس کالا مورد معامله قرار گرفته است که کسب چنین رکوردی در این بازار بی سابقه بوده است.
براساس آمار ارائه شده از سوی مدیر عامل بورس کالا در حوزه محصولات پتروشیمی بیش از پنج میلیون تن کالا در این بورس مورد معامله قرار گرفته است که بورس کالا در سال های گذشته قادر به کسب چنین رکوردی نبوده است.
در کنار معاملات صورت گرفته در حوزه های مختلف، بورس کالا در حوزه محصولات صنعتی، معدنی و فرآورده های نفتی هم شاهد افزایش کمی و کیفی حجم و ارزش معاملات بوده است.
به دنبال صحبت های مطرح شده و رشدهای به دست آمده در معاملات بورس کالا برای سال 99 مدیر عامل بورس کالا اعلام کرده است، با وجود تنگناهای اقتصادی که سال گذشته در کشور رخ داد رکوردهای کسب شده در این بازار در کل سال های فعالیت بوس کالا بی سابقه بوده است.
«حامد سلطانی نژاد»، مدیر عامل شرکت بورس کالا در گفت و گویی به جزئیات معاملاتی مانند معامله حواله حمل ریلی کالا، معاملات حق آلودگی هوا، راه اندازی قرارداد آتی میلگرد و قیر و پی وی سی و ... که راه اندازی آنها از مدت ها قبل در دست پیگیری این شرکت بوده است پرداخته است. در ادامه مشروح این گفت و گو را می خوانید.
معامله حواله حمل ریلی کالا چقدر می تواند در بورس کالا رونق بگیرد؟
شرکت های حمل و نقل ریلی سالانه در حدود 50 میلیون تن بار را در کشور جابجا می کنند، اما اکنون عمده بارهای حمل شده توسط این شرکت ها یک طرفه بوده و در اغلب موارد مسیر برگشت آنها بدون بار است و می توان چنین گفت که در حدود کمتر از 50 میلیون تن ظرفیت خالی در شبکه حمل بار ریلی کشور وجود دارد.
عمده بارهایی که توسط شرکت های حمل ریلی در حوزه کالاهای اساسی جابجا می شود مربوط به مواد اولیه صنعت بوده که توسط یک خریدار با تناژ بالا سفارش داده می شود و برای حمل ریلی به صرفه است، به عنوان نمونه یک شرکت فعال در زمینه فولادسازی سنگ آهن خود را که از نظر حجمی محموله بزرگی است از طریق شبکه ریلی از معدن تا کارخانه حمل می کند. اما در خصوص محصولات میانی یا نهایی به دلیل تعدد خریداران و عدم وجود هماهنگی میان آنها و تحویل بار در محل کارخانه تولیدکننده عمدتا شبکه ریلی سهمی از جابجایی این کالاها ندارد. هر چند مجموع بار تحویل داده شده توسط یک کارخانه فولادی به عنوان مثال، بسیار بزرگ است و بخش زیادی از این کالا نیز در محدوده های جغرافیایی خاص تحویل داده می شود، اما خریداران متعدد هستند و برای تحویل و حمل بار میان آنها هماهنگی خاصی صورت نمی گیرد و در حال حاضر عمده این کالاها از طریق حمل جاده ای به مقصد می رسد.
در سال 1399 حدود 33 میلیون تن کالا در بورس کالای ایران معامله شده است و خریداران کالاهای مذکور را از درب کارخانه تحویل گرفته اند و این بار توسط شرکت حمل تا مقصد حمل شده است، در صورتی که اگر معاملات مربوط به حواله حمل در بورس کالای ایران راه اندازی شود، خریداران مختلف می توانند با یکدیگر هماهنگ شوند و با تجمیع بار می توان شبکه ریلی را به منظور تحویل کالا مورد استفاده قرار داد. برای حمل بار توسط شبکه ریلی البته محدودیت هایی وجود دارد و ریل باید میان مبدأ و مقصد وجود داشته باشد و در حدود پانصد تن تا دو هزار تن بار باید تجمیع شود تا برای جابجایی توسط یک قطار صرفه اقتصادی داشته باشد.
مطالعات اولیه نشان می دهد که به صورت بالقوه، در خصوص بخش زیادی از کالاهای در حال معامله در بورس کالای ایران دو شرط فوق یعنی وجود ریل و حداقل حجم بار، شروط محدودکننده ای نیست و در صورت راه اندازی معاملات حواله حمل ریلی و اطلاع رسانی شفاف و تجمیع خریداران، بهره گیری از ظرفیت خالی حمل ریلی امکان پذیر است. از جمله مزایای حمل ریلی نسبت به حمل جاده ای، هزینه کمتر، آلودگی زیست محیطی کمتر، کاهش تصادفات و ترافیک جاده ها است و لذا تقویت صنعت حمل ریلی به نفع کل اقتصاد خواهد بود.
در بورس کالای ایران قصد داریم بستری ایجاد کنیم تا کالاهایی که در بورس معامله می شود یا حتی برخی کالاها که معامله نمی شود در صورت تمایل صاحب بار با ریل جابجا شوند. مبدأ و مقصد حواله حمل ریلی توسط شرکت حمل ریلی اعلام می شود، زمان بندی تحویل گرفتن و تحویل دادن کالا و سایر جزئیات موردنیاز اعلام می شود و خریداران حواله حمل قادر خواهند بود میزان مشخصی از بار را بر اساس حواله مربوطه از طریق قطار جابجا کنند.
آیا برنامه ای برای معاملات حق آلودگی هوا در دستور کار دارید؟
اوراق بهادار مربوط به حق آلودگی هوا یا مجوز انتشار آلاینده ها در واقع از مصادیق اوراق حق امتیاز به شمار می رود که در گذشته مصوبه مربوط به آن از شورای عالی بورس و اوراق بهادار اخذ شده است و می توان این اوراق را ذیل مصوبه اوراق حق امتیاز در بورس کالای ایران راه اندازی کرد.
در دنیا نیز در بورس های کالایی مختلف اروپایی و آمریکایی از جمله بورس کالای شیکاگو و بورس آیس مجوزهای انتشار آلودگی و همچنین قراردادهای مشتقه مبتنی بر آن در حال معامله هستند و تجربه جهانی در این زمینه موجود است.
چنانچه در کشور ما نیز زیرساخت قانونی و مقرراتی مربوطه ایجاد شود و چنین مجوزی به رسمیت شناخته شود، امکان راه اندازی معاملات آن در بورس کالای ایران وجود دارد و زیرساخت های مقرراتی و نرم افزاری آن در این بورس فراهم است.
در خبرها راه اندازی قرارداد آتی میلگرد و قیر و پی وی سی شنیده شده، این محصولات سال 1400 راهی بازار آتی می شوند؟
براساس تجربه جهانی و با توجه به نیاز بازار محصولات صنعتی، معدنی، پتروشیمی و فرآورده ای نفتی ایران به وجود ابزارهای مدرن مدیریت ریسک قیمت، تامین مالی و تسهیل مبادلات، راه اندازی معاملات اوراق بهادار مبتنی بر کالا از جمله گواهی سپرده کالایی، قراردادهای آتی و اختیارمعامله، صندوق های کالایی و ... همواره پیگیری شده است و راه اندازی این ابزارها برای محصولات فوق در دستور کار قرار دارد. اما با توجه به پیچیدگی های خاصی که راه اندازی این اوراق دارند بورس کالای ایران در حال بررسی ابعاد بازار و رایزنی با فعالان بازار و متولیان هر صنعت می باشد.
باید توجه داشت که برای کالاهایی می توان این ابزارها را راه اندازی کرد که ویژگی های خاصی را داشته باشند، به عنوان نمونه قابلیت و نیاز به انبارش آن کالا وجود داشته باشد و بازار فیزیکی قوی با قیمت گذاری نسبتاً شفاف برای آن فراهم باشد و همچنین سیاست گذاران حساسیت بالایی به کشف نرخ آن نداشته باشند. در تلاش هستیم کالاهای مختلف در حوزه صنعتی، معدنی، پتروشیمی و فرآورده های نفتی که این ویژگی ها را دارند با همکاری نهادهای مسئول و رایزنی با فعالان بازار آن کالا اوراق بهادار مبتنی بر آن کالا را راه اندازی کنیم.
با توجه به رویدادهای امسال می توان امیدوار بود که قیمت گذاری دستوری دیگر سراغ بورس کالا نیاید؟
قیمت گذاری دستوری از گذشته در برهه های زمانی خاص مورد توجه سیاست گذاران قرار گرفته و تقریباً در هر زمانی که به دلایل مختلف از جمله تحریم ها یا کاهش درآمد نفتی و ...، قیمت کالاها با نوسانات شدید روبرو شده است، تمایل به سمت قیمت گذاری دستوری نیز تشدید شده و این گونه سیاست ها طرفداران پرشماری پیدا کرده اند.
با توجه به پایداری نسبی بازارها و بهبود مقاومت داخلی در برابر تحریم ها و همچنین با توجه به امیدواری هایی که در خصوص رفع تحریم ها در سال آینده ایجاد شده است، ما نیز امیدواریم تمایلات برای این گونه سیاست های مدیریت بازار کاهش پیدا کند و سیاست ها به سوی مکانیسم های مبتنی بر عرضه و تقاضا سوق پیدا کند و اجازه داده شود قیمت ها بر اساس مکانیسم بازار شکل بگیرد تا زمینه های سوءاستفاده نیز از بین برود.
با توجه به تولیدات پراکنده کشاورزی در سطح کشور و شمار بالای کشاورزان خرده پا، آنها چگونه می توانند روزی با تکیه بر بورس کالا، محصولاتشان را با قیمت معقول و به شکل آسان بفروشند؟
همان طور که گفتید بخش کشاورزی از تولیدکنندگان خرد و پراکنده تشکیل شده و هر محصول کشاورزی در نقاط جغرافیایی خاصی از کشور به صورت انبوه تولید می شود. مطالعات جهانی و همچنین تجربه بورس کالای ایران نشان داده است که راهکار ایجاد بازار متمرکز و منتفع نمودن بخش کشاورزی از ابزارهای مدرن مالی راه اندازی بازارهای مبتنی بر قبض انبار رسمی یا همان گواهی سپرده کالایی است.
فائو نیز در گزارش های متعدد خود به شرح موفقیت معاملات بر پایه قبض انبار در کشورهای در حال توسعه پرداخته و تجربه بورس کالای ایران نیز در سال های اخیر کارا بودن این راهکار را تأیید کرده است.
از سال 1394 با راه اندازی معاملات گواهی سپرده ناپیوسته در خصوص جو و ذرت تجربه موفقی در زمینه همکاری با دولت شکل گرفت که بسیاری از کشاورزان خرد را منتفع کرد و علاوه بر استانداردسازی تحویل کالا به انبارهای تحت نظارت، تسویه وجه با کشاورزان نیز در کوتاه ترین زمان ممکن انجام شد، هرچند با تغییر سیاست ها از سال 1397 این نوع معاملات کنار گذاشته شد اما همچنان ظرفیت اجرای آن در بورس کالا موجود است، البته بورس کالا با تکیه بر تجربه موفق خود در معاملات گواهی سپرده ناپیوسته، راه اندازی گواهی سپرده های پیوسته محصولات کشاورزی همچون زعفران، پسته، زیره، کشمش، خرما و ... را در دستور کار قرار داد و موفقیت هایی در این زمینه حاصل شد.
هم اکنون در بسیاری از نقاط کشور انبارهای تحت نظارت بورس کالای ایران در حال فعالیت هستند و وظیفه ی تحویل گرفتن کالا، بررسی کمیت و کیفیت کالا و تطبیق آن با مشخصات اعلامی بورس، نگهداری کالا و تحویل دادن کالا در زمان ترخیص کالا توسط صاحب نهایی آن را بر عهده دارند.
با پذیرش انبار در هر منطقه جغرافیایی که تمرکز مصرف یا تولید یا بازرگانی یک کالا وجود داشته باشد، بورس کالای ایران در حقیقت در آن نقطه یک نمایندگی ایجاد کرده است، زیرا آنچه باید در این نقاط جغرافیایی به آن پرداخته شود مسأله تحویل است و نه مسأله معامله.
با توجه به پیشرفت های الکترونیک، بستر معاملات می تواند در یک نقطه از کشور متمرکز باشد و از سراسر کشور به کشاورزان دسترسی داده شود که در بورس کالای ایران نیز این شرایط فراهم است، چالشی که باید در هر منطقه به آن پرداخته شود ایجاد بسترهای تحویل دادن و گرفتن کالا است که این وظیفه با ایجاد معاملات گواهی سپرده کالایی بر دوش انبارهای تحت نظارت قرار می گیرد.
همان طور که تجربیات جهانی و سازمان های جهانی نیز بر آن صحه گذاشته اند، توسعه بازارهای گواهی سپرده کالایی در خصوص کالاهایی نظیر پسته، زعفران، کشمش، خرما، زیره سبز با پذیرش انبارهایی در استان های مختلف نظیر خراسان رضوی، خراسان جنوبی، کرمان، قزوین و ... نشان می دهد مسیر بهره مندسازی کشاورزان خرد از مزایای بازارهای مدرن کالایی از طریق معاملات قبض انبار یا همان گواهی سپرده کالایی میسر است.
برنامه ای در حوزه ارتباط بین المللی با سایر بورس ها و کشورها دارید؟
در بورس کالای ایران تجربه معاملات در رینگ صادراتی وجود دارد و محصولاتی نظیر قیر در بورس کالا معامله می شوند، اما با توجه به اینکه بورس محل شفاف شدن معاملات و اطلاع رسانی به بازار است و شناسایی مشتریان در بورس از اهمیت ویژه ای برخوردار است در شرایط کنونی و با توجه به تحریم ها و دشواری تسویه وجوه در سطح بین المللی این بسترها نتوانسته است آن طور که باید عمل کند. البته در حال حاضر نیز با کشورهایی نظیر روسیه، عراق، هند و سوریه در تعامل هستیم تا بتوانیم به راه حل مناسبی برای تبادل کالاها از مسیر بورس دست پیدا کنیم و امیدواریم در آینده نزدیک به راهکار مناسب و جدیدی در این زمینه برسیم.
آینده بورس کالا را چگونه می بینید؟
در سال جاری حجم معاملات فیزیکی در بورس کالای ایران رکورد جدیدی داشت و امیدواریم همین روند در سال آینده نیز تداوم پیدا کند. پیش از این بیشترین حجم کالای معامله شده در بازار فیزیکی بورس کالا 27 میلیون تن در سال 1396 بود و در سال جاری این رقم از 33 میلیون تن فراتر رفته است.
با توجه به اینکه پیگیری هایی از سوی نهادهای تصمیم گیر در حوزه فولاد در حال انجام است و محتمل است کلیه محصولات زنجیره فولاد در سال آینده در بورس کالای ایران معامله شود و همچنین با توجه به پیگیری مجلس محترم شورای اسلامی در خصوص عرضه خودرو در بورس کالا امیدوار هستیم که حجم معاملات بازار فیزیکی بورس کالا در سال آینده رشد قابل توجهی داشته باشد.
از سوی دیگر با توجه به عمق بالای بازار سرمایه، سازمان بورس و اوراق بهادار نیز به منظور بهبود نظارت بر شرکت های پذیرش شده در بورس و ایجاد شفافیت بیشتر در بازارهای کالایی اثرگذار بر سهام شرکت ها در تلاش است عمده معاملات کالاهای تولیدشده توسط این شرکت ها، در بورس کالا انجام شود تا علاوه بر افزایش شفافیت در معاملات انجام گرفته، امکان تحلیل بازار سهام مبتنی بر داده های معاملاتی شفاف و لحظه ای فراهم شود و زمینه سوءاستفاده از اطلاعات درونی شرکت ها نیز کمرنگ تر شود. در این صورت دیگر سهامداران لازم نیست منتظر انتشار صورت های مالی ماهانه شوند و با سرعت بیشتری اطلاعات در بازار منتشر خواهد شد.
در بازار اوراق بهادار مبتنی بر کالا نیز بورس کالای ایران از یک طرف توسعه ابزارها و دارایی های پایه را پیگیری می کند و از طرف دیگر در راستای تعمیق بازارهای موجود تلاش می کند.
با توجه به اینکه امیدواری های جدی در خصوص کمرنگ شدن سیاست های محدودکننده عرضه و تقاضا و کنترل قیمت در سال آینده وجود دارد، احتمال فراهم شدن شرایط برای راه اندازی ابزارها و بازارهای جدید در سال آینده بیشتر است و امیدواریم این مسیر برای بسیاری از کالاهای صنعتی و معدنی، پتروشیمی و فرآورده های نفتی هموار شود.
