تحلیل تحولات اقتصاد کلان و اقدامات بانک مرکزی در دی ماه 1400

1- تحولات اقتصاد کلان
در دی ماه 1400 و در ادامه روند چندماه اخیر، نرخ تورم متوسط دوازده ماهه، نقطه به نقطه و ماهانه شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی با کاهش همراه بودند. در این ماه کلیه زیرگروه های اصلی شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی به استثنای زیرگروه "خوراکی ها و آشامیدنی ها" با کاهش در تورم ماهانه نسبت به ماه گذشته همراه بودند. با وجود کاهش قابل توجه تورم ماهانه ارزش اجاری مسکن طی سه ماه اخیر، زیرگروه "مسکن، آب، برق و گاز و سایر سوخت ها" به واسطه ضریب اهمیت بالای آن در شاخص بهای مصرف کننده، همچنان سهم عمده را در تورم ماهانه دی ماه به خود اختصاص داد. در زیرگروه اختصاصی کالا، عمده کاهش تورم ماهانه را کالاهای بادوام که نوسانات قیمت آنها همبستگی بالایی با نوسانات بازار ارز دارد، تجربه نمودند.

در حوزه تجارت خارجی با توجه به اطلاعات منتشره در پایگاه اطلاع رسانی گمرک ج.ا.ایران، طی ده ماهه سال جاری ارزش صادرات گمرکی در حدود 38.8 میلیارد دلار بوده که نشانگر افزایش حدود 38 درصدی آن در مقایسه با دوره مشابه سال 1399 است. همچنین ارزش واردات گمرکی در دوره مزبور در حدود 41.5 میلیارد دلار گزارش شده که حاکی از افزایش حدوداً 34 درصدی آن نسبت به مدت مشابه سال قبل است.

تحولات بازار رسمی ارز در دی ماه حاکی از آن است که در این ماه متوسط نرخ فروش دلار حواله ای و اسکناس در سامانه سنا به ترتیب معادل 247.1 و 265.9 هزار ریال بود که نسبت به ماه قبل از آن به ترتیب معادل 3.4 درصد افزایش و 2 درصد کاهش نشان می دهند. همچنین تحولات بازار غیررسمی حاکی از کاهش مستمر نرخ دلار در ماه مورد گزارش است.

در سایر بازارهای دارایی از جمله مسکن، بررسی ها حاکی از افزایش شاخص "قیمت مسکن معامله شده" است، به گونه ای که بر اساس اطلاعات اخذ شده از سامانه ثبت معاملات املاک و مستغلات کشور، متوسط قیمت خرید و فروش یک متر مربع زیربنای واحد مسکونی معامله شده در شهر تهران طی دی ماه 1400 نسبت به ماه قبل 1.1 درصد و نسبت به ماه مشابه سال قبل 20.3 درصد افزایش را تجربه نمود. شایان توجه است که ارقام مورد اشاره صرفاً بیانگر تصویر کلی از تحولات قیمتی در شهر تهران است و لازم است تا هنگام مقایسه قیمت های محاسبه شده در ماه های مختلف، به ویژه در سطح مناطق، ناهمگن بودن واحدهای مسکونی معامله شده (از نظر ناحیه، محله، سبقه، وضعیت مشاعات همچون پارکینگ و انباری، کیفیت ساخت و سایر عوامل) مدنظر قرار گیرد. در بازار سهام نیز شاخص کل بورس اوراق بهادار در روز پایانی دی ماه 3 درصد نسبت روز پایانی ماه قبل کاهش یافت. لازم به ذکر است سیاست گذار پولی با رصد مستمر تحولات قیمت دارایی ها و توجه به دلالت های آن بر تغییر سطح انتظارات تورمی، عنداللزوم اقدامات سیاستی مناسب را در دستور کار قرار خواهد داد.

بررسی روند تغییرات نرخ بازار بین بانکی نشان دهنده کاهش این نرخ در دی ماه در قیاس با ماه های گذشته و تثبیت آن در محدوده 20.5 درصد بوده است. علیرغم کاهش حجم معاملات بازار بین بانکی طی دی ماه 1400، افزایش کل مبلغ توافق بازخرید در عملیات بازار باز و تسهیلات قاعده¬مند در طی این دوره حاکی از استفاده منابع در دسترس برخی بانک ها (بانک هایی که پیشتر دارای مازاد قابل عرضه در بازار بین بانکی بودند) برای تامین نیازهای نقدینگی خود و کاهش مازاد قابل عرضه آنها در بازار بین بانکی است که این امر عمدتاً به واسطه افزایش سپرده های دولت نزد بانک مرکزی رخ داده است.

در دی ماه سال جاری به دلیل کاهش انتظارات تورمی و متعاقب آن کاهش بازده اسمی انتظاری در بازار سایر دارایی ها، نرخ های بازده اوراق مالی اسلامی دولتی روند نزولی به خود گرفت؛ به نحوی که در این ماه نرخ بازده اسناد مذکور با سررسیدهای یک، دو و سه ساله، به ترتیب با 0.38، 0.48 و 0.20 واحد درصد کاهش نسبت به ماه قبل به ترتیب به 23.28، 24.43 و 25.06 درصد رسید. در طی این دوره، کاهش نرخ های بازده اوراق مالی اسلامی دولتی منجر به انتقال منحنی بازده اسناد خزانه اسلامی به سطحی پایین تر از آذرماه شده است.

آهنگ رشد پایه پولی در دوازده ماهه منتهی به دی ماه 1400 روند کاهشی را طی کرد به گونه ای که رشد پایه پولی دوازده ماهه از 42.1 درصد در مرداد ماه به 35.5 درصد در دی ماه رسید. همچنین پایه پولی در پایان دی ماه 1400 (معادل 5679.2 هزار میلیارد ریال) نسبت به پایان سال 1399، رشدی معادل 23.8 درصد داشته است.

حجم نقدینگی در پایان دی ماه سال 1400 (معادل 45014.6 هزار میلیارد ریال) نسبت به پایان سال 1399 معادل 29.5 درصد رشد یافت. لازم به توضیح است که 2.4 واحد درصد از رشد نقدینگی در ده ماهه منتهی به دی ماه 1400 مربوط به اضافه شدن اطلاعات خلاصه دفترکل دارایی ها و بدهی های بانک مهر اقتصاد به اطلاعات خلاصه دفترکل دارایی ها و بدهی های بانک سپه (بواسطه ادغام بانکهای متعلق به نیروهای مسلح در بانک سپه) می باشد و فاقد آثار پولی است. علاوه بر این، نرخ رشد نقدینگی در دوازده ماهه منتهی به دی ماه 1400 به 39.8 درصد رسید که 2.6 واحد درصد از آن مربوط به افزایش پوشش آماری مذکور بوده است. به عبارت دیگر در صورت عدم لحاظ پوشش آماری مذکور، رشد نقدینگی در پایان دی ماه 1400 نسبت به پایان سال 1399 معادل 27.1 درصد و در دوازده ماهه منتهی به دی ماه 1400 معادل 37.2 درصد می بود.

2- اقدامات بانک مرکزی
? در دی ماه 1400 با هدف مدیریت نقدینگی بازار بین بانکی ریالی، بانک مرکزی در تعامل با بانک ها اقدامات اعتباری زیر را انجام داد:
* انجام عملیات بازار باز با موضع انبساطی طی چهار مرتبه حراج به ترتیب به ارزش 699 ، 727.6، 750 و 780.7 هزار میلیارد ریال مجموعاً به ارزش معاملاتی 2957.3 هزار میلیارد ریال در قالب توافق بازخرید با سررسیدهای 7 روزه (مانده توافق بازخرید از محل عملیات بازار باز در پایان دی ماه معادل 780.7 هزار میلیارد ریال بوده است).
* استفاده بانک ها از اعتبارگیری قاعده مند در نرخ سقف برای رفع نیازهای نقدینگی طی 16 روز جمعاً به ارزش 73.7 هزار میلیارد ریال (مانده اعتبارگیری قاعده مند در پایان دی ماه معادل صفر بوده است).

? بر اساس اعلام وزارت امور اقتصادی و دارایی، کارگزاری این بانک از ابتدای سال جاری تا پایان دی ماه، بیست و هشت مرحله حراج و دو مورد پذیره نویسی اوراق مالی اسلامی دولتی برگزار نمود که در مجموع، 660.8 هزار میلیارد ریال اوراق مالی اسلامی دولتی توسط بانک ها و سایر سرمایه گذاران خریداری شد (در دی ماه سال جاری، طی برگزاری چهار مرحله حراج اوراق مالی اسلامی دولتی 19.6 هزار میلیارد ریال اوراق مالی اسلامی دولتی توسط بانک ها (31.9 درصد) و 41.9 هزار میلیارد ریال توسط سایر سرمایه گذاران (68.1 درصد) جمعاً به میزان 61.5 هزار میلیارد ریال، خریداری شد).

? در ده ماهه سال جاری از محل سهمیه ارزی سال 1400 در حدود 13.4 میلیارد دلار ارز با نرخ ترجیحی به صورت نقدی و اعتباری به واردات کالاهای اساسی، دارو، تجهیزات پزشکی و نیز واکسن کرونا اختصاص یافته است.