بررسی دلایل ناکامی صادرات اقلام خوراکی

به عقیده صاحب نظران سیاستگذاری یکسان برای صادرات محصولات کشاورزی، موجب بروز اختلال در صادرات این محصولات شده است. این وضعیت احتمال نوسان قیمت های صادراتی را برای صادرکنندگان ایرانی در مقابل قیمت گذاری انحصارگران اصلی بازار به همراه خواهد داشت. در بازارهای دارای ساختار انحصاری که ایران سهم چندانی از آنها نداشته است، ضریب خطر و احتمال نوسان قیمت های صادراتی در آینده برای صادرکنندگان ایرانی بیشتر خواهد بود. چرا که صادرکنندگان ایرانی در این بازارها، قدرت زیادی ندارند. برآوردها نشان می دهد که نتایج در مورد محصولات مختلف یکسان نیست. لذا سیاستگذاری یکسان برای تمام محصولات صادراتی نمی تواند در بلندمدت راهگشای مشکلات تمام واحدهای صادرکننده باشد. بررسی آثار شوک های وارده به قیمت های صادراتی محصولات ایران نشان می دهد که در اغلب محصولات، چنانچه شوکی به قیمت های صادراتی ایران در بازارهای جهانی وارد شود، آثار این شوک تقریبا طی دو دوره تعدیل خواهد شد. به این ترتیب، آثار شوک در بازارهای هدف ایران تا دو دوره وجود خواهد داشت. از این حیث سرعت تعدیل شوک های وارده به قیمت های سیب و پس از آن خرما، سریع تر از آثار شوک در سایر محصولات تعدیل می شود. همچنین آثار شوک های وارده به قیمت های صادراتی در مورد محصولات چای و پیاز دیرتر از سایر محصولات، طی سه دوره تعدیل خواهد شد.

بر اساس این گزارش، عوامل موثر بر نوسان قیمت های صادراتی، از دو جنبه شامل دیدگاه صادرکنندگان و کارشناسان قابل بررسی است. از دیدگاه صادرکنندگان، چالش‎های موجود در این زمینه به ترتیب اهمیت شامل «عدم برنامه ریزی تولید برای صادرات»، «فروش فله ‎ای محصولات»، «تعرفه بالای کشورهای هدف»، «صادرکننده نبودن تولیدکننده» و «کم بودن آگاهی صادرکننده از قوانین تجاری بین المللی» است. همچنین به عقیده کارشناسان این چالش ها به ترتیب شامل «عدم برنامه ریزی تولید برای صادرات»، «تحریم های بین المللی»، «افت کیفی تولیدات»، «صادرکننده نبودن تولیدکننده» و «برندسازی» است. به این ترتیب، مساله «عدم برنامه ریزی تولید برای صادرات» مهم ترین مانع در مسیر موفقیت صادرات و همچنین یکی از علل اصلی نوسان قیمت ها از نظر هر دو دیدگاه است. بنابراین به نظر می رسد که برنامه ریزی در جهت تولید با هدف صادرات، همواره منجر به آثار مناسبی در صادرات خواهد شد، چرا که اگر تولیدکننده نسبت به صادرات اقدام نکند، این مساله منجر به افزایش واسطه گری و درنتیجه افزایش قیمت تمام شده محصولات در بازارهای صادراتی خواهد شد و به این ترتیب محصولات ایرانی توان رقابت با محصولات خارجی را از دست می‎دهند. اما قبل از آنکه نسبت به صادرات محصولات کشاورزی اقدام شود، لازم است یکسری زیرساخت ها فراهم و معیارهای اولیه برای این منظور پیش بینی شود. به طور نمونه باید توجه کرد که پیش شرط اصلی صادرات محصولات کشاورزی، فراهم ساختن زیرساخت های لازم جهت عرضه محصولات به صورت بسته بندی مطلوب است تا در جذب بازارهای خارجی موفق عمل کند. در غیر این صورت بدون توجه به بسته بندی مناسب این محصولات، در عین اینکه مشتری خارجی برای آنها وجود نخواهد داشت، همچنین موجب از بین رفتن و فساد محصولات کشاورزی می شود. به طوری که در صادرات فله ای 30درصد محصول طی فرآیند بارگیری، حمل و نقل از مبدا تا مقصد به ضایعات تبدیل می شود. در عین حال یکی از مهم ترین دلایل افت کیفیت تولید کشاورزی، انبارداری نامناسب این محصولات است و برای رفع این معضلات لازم است که استانداردسازی انبارهای نگهداری محصولات و بهبود کمی و کیفی ظرفیت انبارها مورد توجه قرار گیرد.

در این میان با توجه به اینکه ایران عضو سازمان تجارت جهانی نیست، بنابراین ملزم به رعایت بسیاری از توافق نامه ها در حوزه های مختلف از جمله استانداردهای تولید نیست. این در حالی است که کشورهای عضو سازمان تجارت جهانی ملزم به رعایت استانداردهای بین المللی مختلف در حوزه سلامت و ایمنی، رعایت روش های استاندارد تولید و نظارت های مختلف در آزمایشگاه های تولید موجود در کشورهای اروپایی و موارد دیگری از این قبیل استانداردها هستند.

بنابراین یکی از مشکلات جدی در حوزه صادرات محصولات کشاورزی و غذایی ایرانی، آن است که این محصولات با استانداردهای بسیاری از کشورهای دنیا انطباق ندارند. به طور مثال اختلاف استانداردها در ایران و اروپا و حتی برخی کشورهای منطقه اوراسیا و... باعث شده توفیق چندانی در کسب این بازارها نداشته باشیم.

این موضوع اثرات منفی خود را بر صادرات محصولات کشاورزی ایران به دنبال داشته است. به طوری که در شرایط کنونی تصاحب سهم بازار محصولات و فرآورده های کشاورزی در کشورهایی که از جایگاه پایداری در بازار برخوردارند، دشوار است. عوامل متعددی در ناکامی صادرات محصولات کشاورزی به کشورهای دیگر وجود دارد که از جمله آنها می توان به نبود برنامه ریزی، مدیریت بازرگانی منسجم و بازاریابی بهینه اشاره کرد؛ اما به هر حال با وجود تمام این مسائل فعالان اقتصادی باید فرصت های خوب موجود در بازارهای جهانی را بشناسند و از آن حداکثر استفاده و بهره را ببرند.

با این اوصاف، شناسایی، تسلط و شناخت کافی از بازارهای مختلف و مخصوصا آگاهی از الزامات و استانداردهای کشورهای هدف در مقصد نهایی مصرف محصولات کشاورزی و دستیابی به این حداقل های حوزه استانداردسازی محصولات کشاورزی، یکی از راهکارهای توسعه صادرات و ارزآوری این گروه بزرگ و متنوع از محصولات خواهد بود؛ بنابراین با توجه به اینکه در حال حاضر در این بخش وضعیت مطلوبی نداریم، باید با برنامه ریزی دقیق و کارشناسی الزامات تدوین و رعایت شود و در عین حال نظارت مستمر بر نحوه استفاده بی رویه از کودها و سموم دفع آفات کشاورزی اعمال شود و درنهایت روش های جایگزین جهت بهبود استاندارد و کیفیت محصولات مورد استفاده قرار گیرد.