تلاش مستمر برای عبور از گلوگاه های تولید

گفت و گو با مدیرعامل شرکت ملی مناطق نفتخیزجنوب به مناسبت دهه مبارک فجر

گفت و گو با مدیرعامل شرکت ملی مناطق نفت خیزجنوب به مناسبت سی و نهمین سالروز پیروزی انقلاب اسلامی قرار بود، در زمینه طرح‌های آماده افتتاح در آستانه چهلمین سال پیروزی انقلاب اسلامی باشد؛ اما فراتر رفت و بخش‌های مهمی از چالش‌ها و راهکاری این شرکت بزرگ را برای استمرار بخشیدن به رسالت تولید پایدار، حداکثری و صیانتی در برگرفت،

به گزارش پایگاه تحلیلی خبری بانک و صنعت ؛ آنچه می‌خوانید خلاصه ای از گفت و گو با مهندس بیژن عالی پور مدیرعامل بزرگترین تولیدکننده نفت خام ایران است:

در ابتدا، وضعیت کلی شرکت را از حیث اجرا و تکمیل طرح‌های مرتبط با تولید چگونه ارزیابی می‌کنید؟

چهار دهه پس از پیروزی انقلاب اسلامی ، شرکت ملی مناطق نفت­خیز جنوب همچنان به عنوان قطب اصلی تولید نفت ایران، در زمینه تداوم تولید و پایداری تأمین انرژی و ارز کشور مسئولیت سنگینی به عهده دارد؛  این شرکت به تناسب این مسئولیت، صدها پروژه صنعتی در زمینه نگهداشت و افزایش تولید نفت و گاز و به همین نسبت پروژه­های پشتیبانی از تولید را به صورت همزمان پیش می‌برد؛ و از این حیث یکی از سازمان­های پروژه محور در کشور محسوب می‌شود. پیشبرد این طرح‌ها با استفاده از یک ساختار مهندسی دقیق و کارشناسی و متناسب با چشم- اندازهای ترسیم شده از سوی شرکت ملی نفت ایران، باید در یک بازه زمانی مشخص انجام و به اتمام برسد اما از آنجا که صنعت نفت مثل هر وزارتخانه دیگری برای مصارف جاری و توسعه‌ای خود نیازمند اختصاص بودجه است و بودجه نیز محدود به سقف 14.5 درصد درآمدهای حاصل از فروش نفت است، در فراز و نشیب بازار و قیمت نفت، گردش مالی و نقدینگی وزارت نفت و شرکت‌های تابع نیز دچار نوسان می‌شود بر این اساس مشکلات ناشی از کمبود نقدینگی از یک سو و چالش تأمین کالاهای اساسی از سوی دیگر مهمترین مشکل فراروی تکمیل بهنگام پروژه هاست.

برای برون رفت از این مشکلات چه راهکارهای در پیش گرفته اید؟

مشکلات نقدینگی با تدبیر وزیر محترم نفت و مدیرعامل محترم شرکت ملی نفت ایران تا حدی برطرف شده و بتدریج بخش از بدهی‌های شرکت به پیمانکاران و سازندگان پرداخت شده و امیدواریم در سال آینده وضعیت نقدینگی بهبود بیشتری پیدا کند. از حیث تأمین کالای عمده، اتکای ما از زمان شدت گرفتن تحریم‌ها روی سازندگان داخلی بوده است اما به هر روی بخشی از تجهیزات مورد نیاز صنعت بویژه در بخش کالاهای تک همچنان از خارج وارد می شود. در دو سه سال اخیر گشایشی نسبی در این زمینه به وجود آمده و به تناسب آن پروژه ها نیز در مسیر تکمیل و راه اندازی قرار گرفته‌اند.

مناطق نفت­خیز جنوب از سه سال پیش به این سو رکوردهای تازه­ای در زمینه بازگشت به سقف تولید قبل از تحریم­ها، تکمیل و راه­اندازی پروژه­های معوق و یا اخیراً در زمینه فراهم نمودن مقدمات مهار چاه حد نصاب­های تازه­ای خلق نموده است؛ مجموعه این اقدامات را با توجه به مشکلات نقدینگی و باقی ماندن آثار تحریم­ها چگونه اتفاق می­افتند؟

پس از برداشتن تحریم، شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب 3 راهبرد کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت را در دستور کار خود قرار داده که به ترتیب شامل افزایش سریع تولید نفت خام و گاز   و رسیدن به سقف پیش از تحریم‌ها، تضمین پایداری تولید از طریق تکمیل طرح‌های معوق و ناتمام با اولویت پروژه‌های کلیدی سطح الارضی بویژه تأسیسات مرتبط با فرآورش نفت نمکی و تسهیل در انتقال ایمن نفت و گاز با لحاظ الزامات   زیست محیطی و توسعه 4 میدان و 9 مخزن بوده است. نتیجه این اقدامات در کوتاه مدت تحقق تولید در مرز 3 میلیون بشکه در سال 94 و رسیدن به سطح پیش از تحریم‌ها بود و در میان مدت تثبیت این سقف تولید را به همراه داشت. در بلند مدت نیز طرح توسعه میادین در دست اجراست.

در ارتباط با پروژه های آماده افتتاح در دهه فجر امسال توضیحاتی ارائه فرمایید؛ چند پروژه و در کجا به بهره برداری می رسد؟ تاثیر آنها بر تولید را چگونه ارزیابی می کنید؟

بر اساس برنامه زمانبندی شده، 10 پروژه بزرگ صنعتی آماده افتتاح در دهه فجر است. این پروژه­ها که در ارتباط با احداث و توسعه واحدهای فرآورشی هستند و توسط مدیریت مهندسی و ساختمان این شرکت اجرا شده­اند و راه­اندازی آن­ها نقش مهمی در نگهداشت و افزایش تولید نفت و گاز دارد.

این پروژه ها ، احداث واحدهای جدید نمکزدایی "اهواز متمرکز"، "بی­بی حکیمه "1، "گچساران 3"، "رگ سفید 1"، "اهواز 2 بنگستان" ، "هفتکل و نفت سفید"، و توسعه و تجهیز واحدهای نمکزدایی اهواز 2، 3، 4،  و "مارون 1" ، احداث سیستم جدید فرآورشی میدان نفتی هفتکل و نوسازی توربوپمپ شماره 7 بوستر اهواز را شامل می شوند.

از این میان واحد نمکزدایی اهواز متمرکز بزرگ­ترین مجتمع و تأسیسات نمکزدایی کشور است که با ظرفیت فرآورش روزانه بیش از 220 هزار بشکه نفت نمکی در محدوده شرکت بهره برداری نفت و گاز کارون احداث شده است. با راه­اندازی فاز اول این واحد به میزان 110 هزار بشکه در روز ، بخش مهمی از ظرفیت لازم برای استمرار تولید نفت با کیفیت از میدان اهواز آسماری فراهم می شود.

کارخانه نمکزدایی بی­بی حکیمه 1 نیز با هدف فراهم آوردن امکانات و تسهیلات مورد نیاز فرآورش نفت نمکی میادین اقماری بی­بی حکیمه شامل سولابدر، چلینگر، گرنکان کیلورکریم و چهار بیشه، نرگسی و نیز مازاد نفت نمکی بی­بی حکیمه در حوزه عملیات شرکت بهره برداری نفت و گاز گچساران احداث شده است. از آنجا که برای تولید نفت نمکی این میادین، ظرفیت بیشتری نسبت به ظرفیت موجود جهت فرآورش نفت نمکی چاه­ها مورد نیاز می­باشد. لذا به منظور نگهداری سقف تولید، یک واحد نمکزدایی به ظرفیت 55 هزار بشکه در روز در جوار واحد بهره­برداری بی­بی حکیمه1 احداث شد.

در هفتکل، قدمت و فرسودگی تأسیسات بهره­برداری واقع بر میدان هفتکل که پس از مسجدسلیمان به عنوان دومین میدان کشف شده خاورمیانه محسوب می­شود، سبب شد تا سیستم جدید فرآورشی با ظرفیت روزانه 45 هزار بشکه احداث و یک واحد جمع آوری و تقویت فشار گاز نیز در جوار آن ایجاد شود.

 جلوگیری از سوزاندن گازهای همراه به عنوان سرمایه­های ملی و همچنین کاهش آلایندگی و رعایت جنبه‌های محیط زیستی، تزریق گازهای همراه جداسازی شده به میدان نفتی هفتکل به منظور صیانت از میدان و نگهداشت ظرفیت تولید، ارتقای کیفیت نفت تولیدی در حد استانداردهای جهانی و پیاده­سازی تکنولوژی­های جدید صنایع نفتی به ویژه اجرای سیستم­های کنترل و پایش تولید از ویژگی­های این طرح است.

همچنین یک واحد نمکزدایی با ظرفیت 45 هزار بشکه در روز در جوار واحد بهره­برداری نوتأسیس هفتکل به منظور فرآورش نفت نمکی میادین نفتی هفتکل و نفت سفید و تثبیت دبی تولیدی آن­ها احداث شده که هم‌اکنون آماده بهره برداری است.

از دیگر پروژه­های مهم آماده افتتاح، توسعه و تجهیز واحدهای نمکزدایی اهواز 2 و 3 و 4، احداث نمکزدایی مارون 1، احداث واحد نمکزدایی رگ سفید 1و احداث واحد نمکزدایی اهواز 2 بنگستان است که به منظور بهبود کیفیت فرآورش نفت نمکی و جلوگیری از کاهش تولید نفت میدان­های اهواز، مارون و رگ سفید اجرا شده­اند.

واحد نمکزدایی شماره 3 گچساران با ظرفیت 110 هزار بشکه در روز برای فرآورش نفت نمکی واحد بهره‌برداری شماره 3 و نیز بخشی از نفت نمکی واحد بهره­برداری شماره 4 گچساران طراحی و احداث گردیده است. ردیف هفتم توریوپمپ های بوستر اهواز در حوزه عملیاتی شرکت بهره­­برداری نفت و گاز کارون قرار دارد که با هدف افزایش قابلیت پمپاژ و استمرار انتقال روزانه نفت خام صادراتی نوسازی، بازسازی، تعمیر اساسی و برای نخستین بار پس از 4 دهه به علت نیاز عملیاتی راه اندازی شده است.

گفته می شود پروژه های نمکزدایی یکی از گلوگاه های اصلی تولید در جنوب است؛ آیا رفع کامل نیازهای مرتبط با فرآورش نفت نمکی، در میان مدت امکان پذیر است؟

با توجه به این که میدان‌های نفتی ما در نیمه دوم عمر خود قرار دارند و تولید نفت نمکی رو به فزونی است، متناسب با برنامه توسعه کشور برای ظرفیت سازی تولید نفت خام، یکی از محوری ترین هدف گذاری‌های مناطق نفت‌خیز جنوب احداث و توسعه واحدهای نمکزدایی است. به این منظور طرح جامع توسعه واحدهای نمکزدایی در مناطق نفتخیز جنوب اجرایی شده است؛ ظرفیت سازی فرآورش نفت نمکی، بالا بردن کیفیت نفت تولیدی، صیانت از ذخایر نفتی با جلوگیری از حفر چاه های جدید، جلوگیری از کاهش خوراک پالایشگاه ها و رفع مشکلات زیست محیطی با تزریق پساب واحدهای نمکزدایی به چاه های دفعی از اهداف و منافع حاصل از اجرای پروژه های نمکزدایی است؛ با اجرای این پروژه‌ها به میزان ظرفیت تولید، ظرفیت نمکزدایی خواهیم داشت و یکی از محدودیت‌های کلیدی افزایش تولید به شکل اساسی مرتفع خواهد شد.

پروژه احداث تأسیسات هفتکل اخیراً به سرانجام رسیده است، آیا می توان ادعا کرد که با راه- اندازی این واحد عملاً تمام تاسیسات قدیمی واقع در حوزه مسجدسلیمان نوسازی شده اند؟

بله همینگونه است. پروژه احداث تأسیسات فرآورشی میدان نفتی هفتکل یکی از آخرین تأسیساتی است که در حوزه عملیات و محدوده تولید مسجدسلیمان و با هدف جایگزینی تأسیسات موجود با قدمت حدود 90 سال و بکارگیری تکنولوژی روز اجرا  شده و شامل یک واحد بهره‌برداری با ظرفیت 45 هزار بشکه و ایستگاه جدید تقویت فشار گاز با ظرفیت 12 میلیون فوت مکعب می باشد .

میدان نفتی هفتکل در سال 1307 به عنوان دومین میدان نفتی خاورمیانه بعد از میدان مسجدسلیمان کشف گردید و باعث پیدایش تجمعات شهری در آن منطقه شد ولی اکتشاف میادینی با ظرفیت‌های بالاتر در کنار اهداف سودجویانه و چپاولگرانه شرکت نفت انگلیس و ایران و پس از آن کنسرسیوم، موجب شد تا میدان‌های واقع در منطقه تولیدی قدیم به سرعت تخلیه شده و به عنوان منطقه مرده نفتی اعلام شوند. هفتکل در این میان  رو به تعطیلی نهاده و عملاً مناطق شرکتی آن نیز متروکه و عمدتاً تحویل ارتش شد. اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی، برنامه های ازدیاد برداشت و بهره برداری صیانتی از مخازن نفت و گاز و با هدف کاهش آسیب های اقتصادی و اجتماعی ناشی از تعطیلی تاسیسات نفتی، در دستور کار مناطق نفت خیز جنوب قرار گرفت و هم اکنون میادین هفتکل و نفت سفید به عنوان یکی از مناطق تحت مدیریت شرکت بهره برداری نفت و گاز مسجدسلیمان در مجموع 45 هزار بشکه در روز تولید نفت و افزون بر 12 میلیون فوت مکعب تولید گاز دارند .

با هدف جلوگیری از سوزاندن گازهای همراه که علاوه بر جلوگیری از اتلاف سرمایه ملی از جنبه محیط زیستی در سطح ملی نیز حائز اهمیت می باشد، با انجام مقدمات راه اندازی سیستم تقویت فشار گاز که برای اولین بار در قالب این پروژه احداث گردیده، با فشار افزایی گازهای همراه جدا سازی شده تا فشار 100 بار و تزریق آن به میدان هفتکل، از گاز سوزی 12 میلیون فوت مکعب در روز گاز جلوگیری خواهد شد .

مهم­ترین رویداد مناطق نفت­خیز جنوب در سه ماهه پایانی سال مهار فوران چاه 147 رگ سفید بوده است، در مجموع این تجربه را چگونه ارزیابی می­کنید؟

عملیات مهار چاه 147 رگ سفید که در مدت 58 روز با همت کارشناسان شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب و شرکت ملی حفاری ایران محقق شد رکوردهای بی سابقه‌ای در تاریخ صنعت نفت به جا گذاشت. با اطلاع از وقـوع این حادثه در هفتم آبـان ماه 96 ، ستاد مهـار فوران به دستور وزیر محترم نفـت تشکیل و دو برنامه مهار از عمق و کنترل از سطح در دستور کار قرار گرفت.  با وجود اینکه فشار بالای 2400psi دهانه چاه مهمترین مانع مهار از سطح بود اما تلاش برای اجرای این عملیات صورت پذیرفت و با آماده شدن دو لوکیشن و استقرار دکل‌های 93 و 94 فتح در موقعیت‌های مورد نظر در مدت دو هفته،  عملیات حفاری چاه انحرافی در موقعیت 147C از یکم آذر ماه آغاز شد. با گذشت 34 روز از آغاز حفاری انحرافی شامگاه پنجم دی ماه آتش مهیب چاه سرکش 147 رگ سفید مقهور اراده حفارگران شد که در نوع خود رکوردی جدید در این زمینه محسوب می شود.

 سرعت انجام اقدامات مرتبط با تحقق هر دو سناریو بی‌سابقه بود به گونه‌ای که تنها در دو هفته، دو لوکیشن استقرار دکل‌های 93 و 94، دو استخر آب 130 و 70 هزار بشکه ای برای عملیات کولینگ یا خنک سازی عملیات، 250 کیلومتر خط لوله انتقال آب از رودخانه های اطراف تا استخرها، نزدیک به 10 جاده دسترسی به دهانه چاه 147 احداث شد که در شرایط عادی بیش از 6 ماه زمان صرف می شد تا این مهم تحقق یابد.

پس از استقرار دو دکل شرکت ملی حفاری ایران، تنها در 34 روز به عمق بیش از 2342 متری رسیدیم که قطعاً پیش از آن حداقل در میادین مشابه سابقه نداشته است؛ اگر به کتاب فوران چاه ( بلوبوک مناطق نفتخیز) مراجعه فرمایید، مشاهده  می کنید که چاه 33 این میدان در سال 1354 به همین نحو دچار فوران و آتش سوزی شده  و در آن زمان شرکت امریکایی، عملیات مهار از عمق و حفاری چاه امدادی را طی 85 روز انجام داده است.

روند اجرای تفاهمنامه­های مرتبط با توسعه 4 میدان به سمت قرارداد شدن را توضیح داده و بفرمایید آیا تا پایان سال امکان تبدیل حداقل یکی از تفاهمنامه­ها به قرارداد وجود دارد؟

فعالیت‌های مناطق نفت خیز جنوب در خصوص توسعه میادین به 2 بخش «میدان محور» و«عملیات محور» تفکیک می‌شود . فعالیت‌های "میدان محور" مربوط به توسعه چهار میدان کرنج، پارسی، رگ سفید و شادگان بر اساس مدل جدید قراردادهای مناطق نفت خیز است و از این میان تکلیف 2 میدان کرنج و شادگان تا پایان سال مشخص می شود .

محیط زیست و توسعه پایدار بی تردید چالش اصلی صنایع در کل جهان بویژه کشور عزیز ماست؛ برای همسازی این دو موضوع ناهمساز چه تدبیری اندیشیده اید؟

استراتژی ما  در این زمینه، همانگونه که بسیاری از فعالان این حوزه تأکید می‌کنند "حفظ تولید و محیط زیست"به صورت توأمان است؛ براین اساس هر پروژه‌ای که اجرا می‌شود، در مرحله مطالعات تفصیلی برای جلوگیری از ایجاد آلایندگی، بازیافت یا دفع اصولی پساب، فضای سبز پیرامون و روی هم رفته عوارض زیست محیطی آن از هر حیث پیش بینی لازم صورت گرفته و ارزیابی می شود. یکی از مهمترین چالش‌های تولید نفت در کشور ما چالش سوزاندن گاز همراه بوده است که ما برای آن چاره جویی‌های متعدد داشته‌ایم؛ قبل از هر چیز باید به این نکته توجه داشت که جمع‌آوری، فشار افزایی و تزریق گاز به مخازن مهمترین اولویت و نیاز عملیاتی خود ماست که طی 40 سال گذشته به صورت مستمر پیگیری شده و عملا نگهداشت بخش قابل توجهی از تولید نفت در مخازن کربناته، منوط به تزریق منظم گاز است.

گام دومی که در دو دهه گذشته برداشته شده، جمع آوری، شیرین سازی و استفاده از گازهای ترش و یا اصطلاحاً گازهای بنگستانی است که به علت وجود هیدروژن سولفوره بالا و خورندگی شدید تا پیش از آن به مشعل ارسال می‌شد. طرح آماک مثال بارز اجرای این طرح است که تقریبا افزون بر 80 درصد گازهای ترش اهواز، مارون، کوپال، منصوری و آب تیمور را گردآوری و شیرین سازی می کند. محصول خروجی واحد شیرین سازی این طرح نیز به عنوان مواد اولیه صنایع پتروشیمی به ماهشهر ارسال می شود.

طرح جامع موسوم به (NO FLEARING ) شامل مجموعه ای از پروژه هاست که اجرای تدریجی آنها منجر به کاهش گازسوزی به میزان 98 درصد خواهد شد. سوزاندن آن 2 درصد باقیمانده که عملاً تاثیری بر محیط زیست ندارد، در حقیقت به عنوان سیستم پایلوت و ایمنی مشعل‌ها است که امکان اشتعال گاز در موارد اضطراری را فراهم می سازد.

طرح برونسپاری و فروش گاز مشعل‌ها به بخش خصوصی برای نخستین بار در مناطق نفتخیز جنوب اجرا شد، این طرح نیز در چارچوب (NO FLEARING ) است؟

طرح فروش گاز مشعل‌ها به بخش خصوصی، یک تجربه جدید و موفق در زمینه جلوگیری از سوزاندن گازهای همراه است که عملاً به صورت موقت اجرا می شود. بدین معنی که یک شرکت خصوصی تاسیسات مورد نیاز برای جمع آوری و فراورش گاز تعدادی مشخص از فلرها را در جوار تاسیسات ایجاد نموده و پس از فرآورش همان میزان گاز را به خود مناطق نفتخیز یا شرکت گاز می‌فروشد و یا از آن در تولید برق استفاده می کند و برق تولیدی را به صورت تضمینی به مناطق نفتخیز جنوب می فروشد. موقتی بودن این طرح بدین معنی است که پس از راه اندازی تاسیسات فرآورش گاز در یک دهه آینده عملاً مدت پیمان این شرکت ها نیز به اتمام رسیده و این گاز به شکلی دیگر فرآوری و استفاده می شود.

سخن پایانی ؟

مردم مهمترین سرمایه اجتماعی صنعت نفت‌اند؛ برای ما اهمیت دارد که آنان مجموعه نفت را نان آور و خدمتگزار ملت بدانند، و اطمینان داشته باشند که تلاش شبانه روزی ما برای استمرار تولید، با هدف جلوگیری از بروز هرگونه کاستی در معیشت و گردش چرخ‌های زندگی آنان صورت می گیرد و نهایتاً اینکه مردم اطمینان داشته باشند که ما برای تولید بیشتر، از مشکلات و عوارض زیست محیطی چشم پوشی‌ نمی کنیم و هوا، خاک و آب آنان را پاس خواهیم داشت. طی صدسال گذشته همنشینی و همسایگی نفت با ساکنان پیرامون تاسیسات و میادین نفتی براساس حسن همجواری و چه بسا فراتر از آن بوده است به نوعی که ساکنان اقلیم های نفتی ، صنعت نفت را عامل توسعه و رونق زندگی در منطقه خود می دانسته اند. در مقابل صنعت نفت نیز بهره مندی آنان از مزایای مترتب بر تولید، اشتغال، ایجاد راه های دسترسی، توسعه زیر ساخت های شهری، روستایی و کمک به توسعه فرهنگی این مناطق را بخشی از مسئولیت اجتماعی خود می دانسته است. به عنوان یکی از خدمتگزاران مردم افتخار دارم که حداقل در سه دهه گذشته سهمی و نقشی در توسعه و آبادانی مناطق نفتخیز کشور داشته ام، امیدوارم در چشم انداز و افق آینده نیز این تعاملات به گونه‌ای رقم بخورد که اعتماد و اطمینان مردم به عنوان مهمترین سرمایه اجتماعی صنعت نفت حفظ و بهبود یابد. یقیناً وزارت نفت با وجود کمبودهای نقدینگی و کاستی های مالی ، یکی از وزارت خانه هایی است که در راستای عمل به مسئولیت های اجتماعی برنامه مدون و ساختاری منسجم دارد و این سرمایه مهم را پاس خواهد داشت.