میان سیاست‌گذاری و اجراء فاصله وجود دارد

وی معتقد است که اجرای توسعه پایدار در کشور نیازمند مدیریت مداوم و سیستمی است و هنوز سیستم بازیافت پسماندهای ساختمانی در ایران جایگاه واقعی خود را پیدا نکرده است. به گفته این صاحبنظر، یکی از عوامل بی‌توجهی شهروندان به عایق‌بندهای حرارتی، غیرواقعی بودن قیمت انرژی در ایران است. گفتگوی مشروح ما را با این صاحبنظر در حوزه محیط‌زیست می‌خوانید:

مهمترین اقدامات در جهت حفظ محیط زیست چیست؟ 

غیر از مباحث پیچیده محیط زیستی که در دنیا وجود دارد دو اصل ساده برای حفظ محیط زیست مطرح است که عبارتند از:

- تخریب کمتر

- آلودگی کمتر

اگر این دو اصل را رعایت کنیم می‌توانیم در همه حوزه‌های محیط زیست صحیح عمل کرده و باعث بهبود شرایط آن شویم. در واقع به رغم تفاوت‌های بین ملل و اقوام مختلف در جهان، نقاط اشترک زیادی نیز وجود داشته که می توان به یکی از برجسته ترین آنها یعنی محیط زیست اشاره کرد که از منافع مشترک بین ملل و حتی بین نسلهاست و بهمین خاطر نسل سوم حقوق بشر محسوب می شود. امروزه یکی از مهم ترین مباحث مشترک میان تمامی ملت ها موضوع حفظ محیط زیست است و باید تلاش کنیم تا بتوانیم با ساخت راه حل های گوناگون در جهت حل مسائل آن گام برداریم.

فرهنگ حفظ محیط زیست درایران، را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ 

در فرهنگ و تمدن قدیمی ایرانی چه پیش از اسلام و چه بعد از ورود اسلام به ایران، شاهد توجه خاص به مباحث زیست‌محیطی  هستیم. این موضوع در مضامین فرهنگی ایرانی- اسلامی همواره به صورت آشکار دیده می شود.

ضرورت توجه به توسعه پایدار وحفظ محیط زیست در قوانین کشور ما چه جایگاهی دارد؟ 

اصل 50 قانون اساسی؛ حفظ محیط زیست را وظیفه ی همگانی می داند و در قوانین متعدد دیگر نیز نگاه های مختلفی به موضوع محیط زیست وجود دارد؛ برای مثال در شش برنامه ی قبل از انقلاب به خصوص در برنامه ی چهارم و پنجم موضع شیلات و منابع طبیعی  پررنگ دیده شده بود و در برنامه ی ششم قبل از انقلاب نیز موضوع محیط زیست مورد توجه قرار گرفت ولیکن چون برنامه ی ششم در سال 56 به تصویب رسید عملا اجرایی نشد. بعد از انقلاب اسلامی در برنامه های جمهوری اسلامی ایران به خصوص در برنامه های سوم، چهارم و پنجم توجه ویژه ای به حوزه ی محیط زیست وجود داشت؛ به خصوص در برنامه ی ششم که به عنوان شروع سال آینده این برنامه به اجرا در می آید.

اما در علیرغم تمامی توضیحاتی که داده شد شاهد هستیم که محیط زیست کشور ما با بحران های بسیاری مواجه است؛ بنظر من مهم ترین این بحرانها در حوزه ی آب است.   از 609 دشت کشور بیش از نیمی از آنها دشت ممنوعه (به دلیل کمبود آب) است  و مسئله ی رو به خشکی رفتن تالاب ها، دریاچه ها و رودخانه ها به دلیل بهره برداری های بیش از حد باعث شده که بحران های متعددی را در منطقه برای کشور ایجاد کند. علاوه بر موارد فوق، موضوع آلودگی هوا هم از جمله مسائل مهم امروز کشور محسوب می شود. در شرایط حاضر بسیاری از مراکز استان ها در طول سال دچار مشکل آلودگی هوا  هستند و افزایش میزان  شاخص های الودگی باعث می شود که وضعیت غیر سالمی را در هوای شهرها ایجاد کند اگرچه دردولت یازدهم با اصلاح استاندارد محیط زیستی حاملهای انرژی تعداد روزهای سالم افزایش یافته ولی هنوز با شرایط مطلوب فاصله داریم. همچنین در حوزه ی تنوع زیستی  مشکل از دست دادن گونه های مختلف گیاهی و جانوری را شاهد هستیم که ما را با چالش های جدی مواجه کرده است.

با توجه به تاکیدقانون بر حفاظت از محیط زیست چرا با اینگونه مشکلات روبرو هستیم و راه حل چیست؟ 

با این سابقه ای که در فرهنگ، تمدن و حقوق اساسی وجود دارد یکی از مسائل جدی فاصله بین سیاست گذاری و اجرا است. راه حل برون رفت از این وضعیت تأسی بر اصل 110 قانون اساسی است که سیاست های کلی را از اختیارات رهبری می داند. در این حوزه بحث های متعددی مطرح شد و سال گذشته  مقام معظم رهبری سیاست های کلی محیط زیست را ابلاغ کردند. از آن جایی که ابلاغ این سیاست ها در چند دوره می تواند مورد استفاده قرار بگیرد سبب می شود تا  این موضوع به صورت سلیقه ای توسط دولت ها صورت نگیرد. مدیریت صحیح  نیازمند به تداوم، یکپارچگی و اتصال است. وجود سیاست های درست می تواند این نواقص را برطرف کند. به اعتقاد بنده برای آنکه بتوانیم  در حوزه ی محیط زیست موفق تر عمل کنیم باید میثاق ملی خود را در حوزه ی اجرایی کردن سیاست های کلی محیط زیست داشته باشیم؛ لذا این سیاست ها نه تنها به دولت بلکه به تمامی قوای سه گانه و نهادهای نظامی هم ابلاغ شده است.

این سیاست ها در همه ی زمینه های اقتصادی، مدیریت یک پارچه، فرهنگ، مشارکت، آموزش و پژوهش و در حوزه ی دیپلماسی محیط زیست  نیز ورود پیدا می کند و ما باید سعی کنیم تا با این دیدگاه عملکرد مثبتی را در این زمینه داشته باشیم. اگر ما برنامه های میان مدت کشوری را در حوزه ی محیط زیست تحلیل کنیم، متوجه می شویم که در برنامه ی اول و دوم تقریبا هیچ بحثی در خصوص محیط زیست وجود نداشته است و شروع جدی بررسی مشکلات محیط زیست در برنامه ی سوم توسعه کشور رقم می خورد که یک فصل به صورت کامل به محیط زیست اختصاص داده شده است.   هم چنین در برنامه ی چهارم  یک فصل در خصوص محیط زیست وجود دارد. در بخشی از برنامه های پنجم نیز به همان شکل ادامه پیدا می کند اما در برنامه ی ششم توسعه، شاهد آن هستیم که رویکرد برنامه در محور های آب و محیط زیست و اشتغال و اقتصاد مقاومتی است.

باید به این چالش توجه داشته باشیم که ما در خیلی از موارد سیاست گذاری های بسیاری خوب و عالمانه ای  داریم اما زمانی که به مرحله ی اجرایی می رسد با آن چه که باید محقق شود، فاصله ی بسیار زیادی می گیرد. این چالش ما را برمی انگیزد که در تمام مراحل بعد از سیاست گذاری نظارت را با جدیت ادامه دهیم.

درکدام برنامه کمترتوسط دولت اجرا شده است؟ 

برنامه چهارم توسعه شاید بیشترین توجه را به محیط‌زیست داشت ولیکن توسط دولت نهم اجرا نشد  . این نشان می‌دهد که وقتی دولت‌ها تغییر می‌کنند می‌تواند تاثیرجدی بر اجرای برنامه داشته باشد. باید توجه داشته باشیم که تعهدات محیط‌زیستی فقط شامل تعهدات ملی نیست و بسیاری آز آنها تعهدات بین‌المللی محسوب می‌شود که می‌تواند در یک منطقه یا حتی در کل جامعه جهانی باشد و با توجه به آن که دیپلماسی محیط زیست در سیاست های ابلاغ شده از سوی رهبر آمده، باید در این حوزه تاکید و ورود جدی داشته باشیم. ضمن آنکه بسیاری از مسائل محیط زیستی متاثر از فعالیت های مختلف منطقه ای و بین المللی است. با توجه به ابلاغ سیاستهای محیط زیست توسط مقام معظم رهبری و نیز توجه دولت یازدهم به محیط زیست امیدواریم دیگر شاهد اعوجاج در این زمینه نباشیم.

اگر بخواهیم شهری با کمترین مشکلات محیط زیستی داشته باشیم رعایت چه نکاتی الزامی است؟ 

در شهر به جهت محدود بودن فضا مباحث محیط زیست بسیار جدی تر مورد توجه قرار می گیرد. در این رابطه باید به برنامه ریزی اسکان محیط زیست توجه شود زیرا  آمایش سرزمین مهم ترین نقش را ایفا می کند. از معضلات اساسی در کشور ما عدم توجه به موضوع آمایش سرزمین به صورت اصولی است و همین امر موجب شده تا شهری مانند تهران به دلیل تمرکز اقتصاد در آن با جمعیتی بالغ بر 17 میلیون نفر در محدوده ی آن مواجه است. در طول شب جمعیت تهران بیش از 8 میلیون نفرو در روز بیش از 12 میلیون نفر است و با بالاتر رفتن این جمعیت امکان پاسخگویی زیرساخت های شهری وجود ندارد. همچنین  باید دانست که در مدیریت شهری از چه الگوی مناسبی برای شهرسازی استفاده می شود. اگر بخواهیم شهری با کمترین مشکلات زیست‌محیطی داشته باشیم باید دارای ترکیب فضای سبز مناسب و پراکنش جمعیتی مطلوب، اقتصادی پایدار در کنار تنوع تولید محصولات در شهر و نیز تفرجگاه های مناسب و چیدمان مناسب مشاغل  در داخل شهرو استفاده از شهر هوشمند و الکترونیک باشیم تا دسترسی افراد برای بر طرف کردن نیازهایشان به سهولت صورت پذیرد.

آیا در شهر تهران این موارد رعایت شده است؟ 

 اگر این موارد را با شهرهایی مثل تهران مطابقت دهیم متوجه می شویم که با موارد ذکرشده  فاصله ی بسیاری دارد. برای مثال اگر در شهر تهران نگاهی به ساماندهی مشاغل داشته باشیم متوجه می شویم که عدم ساماندهی در این زمینه هم مشکل ساز بوده وترددهای غیر ضرور را شاهدیم که اصلی ترین عامل ایجاد آلودگی هواست اگرچه حمل و نقل شهری نیز ترکیب نا مناسبی را دارد که آثارنا مناسبی را بر روی محیط زیست شهری گذاشته است.

آیا شهرهای ما با اهداف توسعه پایدار شکل گرفته اند؟ روند ساخت و ساز کشور را چگونه ارزیابی می کنید؟ 

 متاسفانه در شهر توجهی به اهداف توسعه پایدار صورت نمی گیرد. در نظر بگیرید شهر های ما از بتن و آسفالت پوشیده شده است و شهری مانند تهران که طولانی ترین مسیر شرقی _غربی  آن 52 کیلومتر و طولانی ترین مسیر شمالی جنوبی آن 28 کیلومتر است، تقریبا جایی برای نفوذ آب به درون زمین ندارد و آب های شهر تهران تنها به صورت روان آب دیده شده. این روان آب از درون شهر به بیرون آن انتقال پیدا می کند؛ در صورتی که تهران شهری خشک و نیمه خشک محسوب می شود و حدود 38 بارندگی موثر در سال دارد. پیش بینی می شود که سالی سیصد میلیون متر مکعب ناشی از این بارندگی ها است و مصرف آب تهران هزار میلیون متر مکعب است؛ بنابر این میزان بارندگی یک سوم مصرف آب در تهران است ولی ما این میزان آب را هدر می دهیم. این آب از قسمت های شمال غرب و شمال شرق به سمت جنوب حرکت کرده و طی مسیر آلودگی ها را با خود جمع آوری کرده و به عنوان آب آلوده از انتهای مسیر خارج می شود. این در حالی است که ما باید بتوانیم  در الگو های شهر سازی از آبخیز داری شهری بهره مند شده و در حوزه هایی که آب وجود دارد آنرا تحت کنترل قرار دهیم.