بانک و صنعت؛ اگر جامعه ای نتواند این تعادل و توازن را ایجاد کند دچار مشکلات و کاستی های فراوانی می شود، منابع طبیعی، مولد های انرژی، زیرساخت های شهری مصرف و مستهلک شده و چیزی جایگزین آنها نمی شودو طبیعتا زندگی همه شهروندان تحت تاثیر این کمبودها قرار خواهد گرفت. از این رو جای تعجب نیست که فرار مالیاتی در کشورهای توسعه یافته جرمی سنگین تلقی و عامل بسیاری از آسیب ها وبحرانهای اجتماعی دانسته می شود. در واقع فرار مالیاتی رفتاری ضد اجتماعی و منافع عمومی به حساب آمده وسازوکارها وشیوه های سخت و قاطعانه ای برای برخورد با این پدیده اتخاذ می شود. به این دلیل درکشورهای توسعه یافته، مالیات سهم مهمی از درآمدهای دولت را تشکیل می دهد، در حالی که درسایر کشورها، سهم درآمدهای مالیاتی ناچیز است و گاهی اوقات تاچند برابر درآمدهای مالیاتی، فرار مالیاتی وجود دارد.
هر چند فرار مالیاتی زمینه ها و شیوه های متعدد، متغیر و پیچیده ای دارد ولی تعریفی کلی از فرار مالیاتی وجود دارد؛ به این صورت که به هرگونه تلاش به ظاهر قانونی و یا غیرقانونی برای نپرداختن یا پرداخت کمتر مالیات فرار مالیاتی گفته می‌شود. این امر به شیوه های مختلف انجام می شود که وجه مشترک همه آنها عدم ارائه اطلاعات و یا مخدوش کردن آن از سوی مودی است. بررسی های مختلف نشان دهنده آن است که زمینه های پیدایش فرار مالیاتی در مواردی از قبیل عدم گسترش فرهنگ مالیاتی در جامعه، کامل نبودن اطلاعات و ضعف نظام نظارت و پیگیری، عدم استقبال از تسلیم اظهارنامه های مالیاتی، تأخیر در وصول مالیات، نشناختن مودیان و مستند نبودن میزان درآمد آنها و وجود معافیتهای وسیع و متنوع است. برخی از روشها و شیوه های فرار مالیاتی که تاکنون شناسایی شده اند عبارتند از: عدم ثبت فروش و درآمد در دفاتر ویا ناقص ثبت کردن آنها از طریق خریداران ساختگی و جعلی و یا کد اقتصادی اشخاص دیگر، حساب سازی، ثبت خرید کالا و دارایی در حساب هزینه، ثبت هزینه های مستقیم خرید و یا واردات کالا در حساب هزینه های جاری، متورم کردن مبالغ مندرج در فاکتورهای خرید و هزینه ها از طریق تبانی با مشتری، منظور نمودن هزینه های واهی و شخصی به حساب هزینه های موسسه، ارائه صورتحسابهای خرید و هزینه ها بیش از یکبار، خارج کردن کالاهای سالم از حساب ها به عنوان ضایعات و عدم ثبت فروش آنها در دفاتر، دستکاری در وسایل اندازه گیری کالا(کم فروشی) وسوء استفاده از صندوق های فروش نقدی، خارج نمودن دارایی های مستهلک شده از حساب ها به منظور کتمان درآمد و فروش آنها در زمان واگذاری یا انحلال و ..
با وجود اینکه عوامل متعددی بر فرار مالیاتی تاثیر می گذارند ولی به نظر می رسد عوامل اجتماعی در این زمینه تاثیر بیشتری دارد و شاید پس از ریشه یابی بسیاری از مسائل به عوامل اجتماعی رسید. برخی نظریه های فرار مالیاتی کمبود نهادهای اجتماعی موثر در ارتقاء هنجار تمکین را عامل زیربنایی فرار مالیاتی در همة کشورها، مخصوصا کشورهای در حال توسعه قلمداد می کنند. وجود یک هنجار اجتماعی مبین آن است که اگر فرد باور داشته باشد که تمکین مالیاتی یک هنجار ارزشمند اجتماعی است، بدان عمل خواهد کرد و برعکس، اگر رفتار عدم تمکین مالیاتی فراگیر شود، در آن صورت هنجار اجتماعی تمکین از میان خواهد رفت. اگر دولت، به عنوان یک نهاد رسمی موثر، بتواند بر هنجار اجتماعی تمکین تأثیر مثبت بگذارد، تصمیم سازی های آن را میتوان ابزاری کارآمد در مقابله با کسانی که از پرداخت مالیات فرار می کنند، قلمداد نمود.
فرهنگ مالیاتی یکی از عوامل موثر بر فرار مالیاتی است، فرهنگ مالیاتی مجموعه ای از طرز تلقی، بینش، آرمانها، ارزش های اجتماعی، آگاهی ورفتار افراد در خصوص مالیات است. پایین بودن سطح فرهنگ مالیاتی به ویژه هنگامی که با انگیزه سودجویی و سوداگری برخی افراد جامعه همراه شود می تواند نقش موثری در کاهش میزان مالیات‌های وصولی و افزایش فرار مالیاتی داشته باشد. از این رو یکی از ضرورت های نظام مالیاتی کارآمد، اشاعه و رشد فرهنگ مالیاتی یا مردمی کردن مالیات هاست. نظام مالیاتی باید عوامل انگیزشی و تشویق کننده نظام تمکین داوطلبانه را کشف و تقویت و عوامل ضد تشویقی آن را شناسایی و محدود کند. در سالهای اخیر ارائه خدمات مناسب مالیاتی و فعالیت های اطلاع رسانی و فرهنگ سازی سعی در تشویق مودیان به رعایت قوانین مالیاتی شده است. اما فرهنگ سازی مالیاتی شاید در برخی موارد کارساز نباشد و افراد به هیچ شیوه ای نخواهند اقناع شوند و با دلایل و انگیزه های متفاوت اقدام به فرار مالیاتی کنند. کما اینکه بسیاری از تئوری ها و مدل سازی ها حاکی از این است که نرخ مجازات یا احتمال کشف بالاتر، فرار مالیاتی را کاهش نرخ مالیات بالاتر، آن را افزایش می دهد. بنابراین درکنار فرهنگ سازی مالیاتی تلاش های برای تعریف جرم مالیاتی و مشخص کردن مصادیق آن صورت گرفته است، قانونگذار پس از اصلاحات مکرر قوانین مالیاتی در ماده 274 اصلاحیه قانون مالیات های مستقیم مصوب 1394 این پدیده اقتصادی را جرم‌انگاری و کیفر حبس برای آن پیش‌بینی نموده است. قانونگذار سعی نموده است تعریفی از جرم مالیاتی در قانون مالیات‌های مستقیم ارائه نماید.
همانگونه که پیشتر اشاره شد فرار مالیاتی ابعاد و زمینه های گسترده و متغیر دارد مسئله ای که روشها و شیوه های گوناگون مواجهه از اطلاع رسانی و فرهنگ سازی گرفته تا برخورد قانونی و قضایی را ایجاب می کند، فرار مالیاتی به هر روش و شیوه ای که باشد پدیده ای ضد اجتماعی است که منافع ملی و عمومی را تهدید می کند و فرصت جایگزینی امکانات و منابع را از بین می برد و راه توسعه را می بندد.
