به گزارش بانک و صنعت ، بازار نقدی و مشتقه نیز دو مفهوم از بازار سرمایه هستند که در ذیل به شرح آن می پردازیم.
تفاوت بازار نقدی با بازار مشتقه
بازار نقدی بازاری است که در آن ابزارهای مالی نظیر کالاها یا اوراق بهادار بلافاصله و در یک لحظه معامله می‌شوند. به عبارت ساده تر بازار آنی، بازاری است که در آن یک کالا یا اوراق بهادار خرید و فروش می‌گردد و سپس بلافاصله تحویل کالا انجام می‌گیرد. البته گاهی اوقات در مورد برخی از کالاهای خاص در بازار نقدی، امکان دارد که معامله بر اساس قیمت جاری صورت گیرد اما کالا طی یک ماه یا کمتر تحویل داده شود.
ولی در بازار مشتقات (آتی)، قرار معامله یا خود معامله در زمان حال انجام شده و تحویل، به آینده معین موکول می‌شود.
در بازارهای آتی طرفین معامله توافق می‌کنند که کالای مشخصی را در زمان مشخصی در آینده با قیمتی معین خریداری کنند. بنابراین پرداخت پول و دریافت کالا در آینده اتفاق می‌افتد اما در بازارهای آنی معاملات در زمان حال و بر اساس قیمت جاری بازار صورت می‌گیرد.
ابزارهای مورد معامله در بازار مشتقه
در برخی از قراردادها دارنده قرارداد، "مجبور" است یا این "حق" را دارد که یک دارایی مالی را در زمانی در آینده بخرد یا بفروشد. به جهت اینکه قیمت این‌گونه قرارداها از قیمت آن دارایی مالی مشتق می‌شود. از این‌رو این قرارداها را اوراق مشتقه می‌نامند.
به عبارت دیگر علت نام‌گذاری این است که ارزش اوراق مشتقه از ارزش دیگر دارایی‌ها مثل اوراق بهادار، نرخ بهره، کالای اساسی و شاخص اوراق بهادار مشتق شده است. بازار ریسک و عدم اطمینان، یکی از امور جدانشدنی فعالیت‌های اقتصادی است. همه کسانی که مالک یک یا چند دارایی هستند و قصد انجام مبادله را دارند، با پدیده ریسک مواجه‌اند. گرچه برخی ریسک‌پذیر هستند؛ اما بیشتر انسان‌ها مایلند ریسک فعالیت‌های خود را به حداقل برسانند؛ هرچند سود کمتری نصیب آنان بشود. ناپایداری در قیمت نفت و همچنین کالاهای کشاورزی، نمونه بارزی از این نوسانات است. متخصصان مالی برای ایجاد اطمینان برای فعالان اقتصادی، ابزارهای جدیدی را ابداع کرده‌اند. یکی از این ابداعات بزرگ، ابزارهای مالی مشتقه است که روز به روز تنوع بیشتری یافته است. شناور بودن نرخ ارز، نوسانات نرخ سهام و تغییرات پیش‌بینی نشده نرخ بهره از دیگر عواملی است که باعث شده است تا این ابزار، طرفدار بسیاری برای خود فراهم آورد.
ساختار اوراق مشتقه
ساختار این اوراق، به صورت مبادلات با مجموع صفر بین طرفین است. بدین معنی که زیان یکی از طرفین، معادل سود بازار طرف مقابل است. اختیارات و پیمان‌های آتی، نمونه‌هایی از "بازی با جمع صفر" هستند؛ بنابراین مشتقات، مبادلات واقعی نیستند.
انواع بازار های مشتقات
مشتقات می‌توانند در یکی از دو بازار "بورس متشکل" و "بازار خارج از بورس(OTC)" مبادله شوند. بازار متشکل، دارای مقررات خاص و بازارهای متمرکزی برای مشتقات استاندارد شده است. بازارهای خارج از بورس، غیر متمرکز و دارای مقررات کمتری هستند؛ که مشتقات با استاندارد پایین در آنها مورد معامله قرار می‌گیرد.
انواع قراردادها در بازار مشتقه:
پیمان آتی: معامله‌ای است که در آن، خریدار و فروشنده نسبت به تحویل کالا با کمیت و کیفیت معین در تاریخ و محل مشخص به توافق برسند. قیمت در ابتدا معین می‌شود و قبل از تاریخ تحویل هیچ مبلغی رد و بدل نمی‌شود.
قرارداد آتی: در این نوع قرارداد، مشابه پیمان آتی دارنده آن متعهد می‌شود، دارایی موضوع قرارداد (کالا، ارز، اوراق بهادار) را در آینده خریداری کرده یا بفروشد. از ویژگی‌های مهم این نوع قرارداد آن است که فقط در بورس‌های رسمی و برای کیفیت و کمیّت خاصی از کالای معینی معامله صورت می‌گیرد و تاریخ تحویل از قبل مشخص است.
قرارداد اختیار معامله: قراردادی میان خریدار و فروشنده اختیار است؛ که به سبب آن، خریدار اختیار، با پرداخت وجهی به فروشنده، حق خرید یا فروش دارایی مشخص را با قیمت معین در آینده به‌دست می‌آورد. این قرارداد نیز مانند دیگر قراردادها، عوض و معوض دارد. خریدار اختیار، وجهی به فروشنده پرداخت می‌کند؛ که در واقع همان قیمت اختیار معامله است و فروشنده اختیار نیز حق خرید یا فروش دارایی مشخصی را با قیمت معین به خریدار اعطا می‌کند.
قرارداد سوآپ یا تاخت: نوعی از ابزار مشتقه است که در آن یک طرف قرارداد نسبت به معاوضه عواید ناشی از ابزار مالی خود با عواید ناشی از ابزار مالی طرف مقابل اقدام می‌کند. عواید چنین قراردادی بستگی به نوع ابزار مالی مورد معامله دارد.
سواپ چیست؟
سواپ نوعی قرارداد برای تبادل یک جریان نقدی در آینده است. در این قرارداد تاریخ پرداخت و چگونگی محاسبه جریانهای نقدی که باید پرداخت شود مشخص است. جریان های نقدی همان ارزش آتی کالاهایی است که قرار است معامله شوند.
